قانون‌گذاران اتحادیه‌ی اروپا چهارشنبه، ۲۴ خرداد ۱۴۰۲، گامی اساسی برداشتند و قاطعانه در پارلمان اروپا با لایحه‌ای در مورد هوش مصنوعی موافقت کردند؛ این لایحه، مجموعه‌ای جامع از قوانین است که هدفش حفاظت از شهروندان در برابر استفاده‌های خطرناک از هوش مصنوعی است. این موافقت، جایگاه اتحادیه‌ی اروپا به‌عنوان رهبر بالفعل عرصه‌ی قانون‌گذاری برای فناوری را در سطح جهان تثبیت می‌کند؛ چرا که دولت‌های دیگر، از جمله آمریکایی‌ها، هنوز تازه شروع به درک تهدیداتی کرده‌اند که هوش مصنوعی به همراه خود دارد.
کت زاکرزوفسکی و کریستیانو لیما که هر دو از نویسندگان حوزه‌ی سیاست‌گذاری فناوری برای واشنگتن‌پست هستند، در این نوشته نشان می‌دهند که چطور اروپایی‌ها سال‌هاست پیشگام عرصه‌ی قانون‌گذاری برای فناوری هستند و کشورهای دیگر، از جمله آمریکا، چقدر از آنان عقب مانده‌اند. هیچ قانونی مشکلاتی که هوش مصنوعی به همراه دارد، به یکباره حل نخواهد کرد؛ ولی چاره‌اندیشی امری فوری و ضروری است.
قانون‌گذاران اتحادیه‌ی اروپا روز چهارشنبه [۲۴ خرداد ۱۴۰۲] گامی اساسی به‌سوی وضع محدودیت‌های تاریخ‌ساز روی استفاده از هوش مصنوعی برداشتند و این‌گونه بروکسل را در معرض اختلاف جدی با غول‌های فناوری آمریکایی قرار دادند؛ شرکت‌های بزرگی که مشغول هدایت میلیون‌ها دلار به سمت این فناوری درحال‌رشد هستند. قانون‌گذاری برای هوش مصنوعی یک از الزامات مهم این روزهای بشریت است.
پارلمان اروپا قاطعانه با لایحه‌ی هوش مصنوعی اتحادیه‌ی اروپا موافقت کرد؛ این لایحه، مجموعه‌ی جامعی از قوانینی است که هدفش محافظت از مصرف‌کننده‌ها در برابر آن کاربردهای هوش مصنوعی است که بالقوه خطرناک هستند. دولتمردان در بحبوحه‌ی نگرانی‌ها در مورد پیشرفت‌های اخیر فناوری دست به این اقدام زدند؛ پیشرفت‌هایی که ممکن است برای مقاصد غیراخلاقی، شروع نظارت‌های شدید، ایجاد تبعیض با استفاده از الگوریتم‌ها و تولید انبوهی از اطلاعات غلط به کار گرفته شود و می‌تواند دموکراسی را واژگون کند. مقامات اتحادیه‌ی اروپا خیلی سریع‌تر از همتایان آمریکایی خود عمل می‌کنند؛ در آمریکا علی‌رغم هشدارهای فاجعه‌باری که حتی بعضی نمایندگان صنایع مربوطه داده‌اند، بحث در مورد هوش مصنوعی در کنگره به درازا کشیده است.
قانون اتحادیه‌ی اروپا «رویکردی مخاطره محور» دارد؛ یعنی بر اساس پیش‌بینی‌های قانون‌گذاران در مورد مقدار خطری که یک کاربرد خاص از هوش مصنوعی می‌تواند داشته باشد، محدودیت‌هایی را مطرح می‌کند. این قانون ابزارهایی که قانون‌گذاران اتحادیه‌ی اروپا «غیرقابل‌قبول» می‌خوانند، قدغن می‌کند؛ مثل سامانه‌هایی که به مجریان قوانین امکان این را می‌دهد که رفتارهای مجرمانه را با تجزیه‌وتحلیل پیش‌بینی کنند. این قانون محدودیت‌هایی برای فناوری‌هایی که خیلی ساده، متصف به «خطر زیاد» کرده است، مطرح می‌کند؛ مثل ابزارهایی که می‌توان با آن‌ها به تمایلات رأی‌دهندگان جهت داد و بر انتخابات تأثیر گذاشت؛ یا الگوریتم‌ها پیشنهاددهی که در شبکه‌های اجتماعی به افراد پیشنهاد می‌دهند چه مطالب، تصاویر و ویدئوهایی ببینند.
این لایحه پیشرفت‌های انفجارگونه‌ای را نشانه رفته که در عرصه‌ی هوش مصنوعی مولد (generative AI) رخ داده است و الزاماتی را برای اپلیکیشن‌هایی مثل چت جی‌پی‌تی (ChatGPT) ایجاد می‌کند که متن یا تصویر می‌سازند؛ آن هم اغلب به سبکی انسان‌گونه. شرکت‌ها باید روی محتواهای ساخت هوش مصنوعی برچسب بزنند تا از سوءاستفاده از هوش مصنوعی برای گستراندن دروغ، ممانعت به عمل آید. این قانون مؤسسات را ملزم می‌کند گزارش‌هایی در مورد اینکه از چه داده‌هایی را برای آموزش ابزارهایشان استفاده کرده‌اند، منتشر سازند و این‌گونه به دغدغه‌های ناشران محتواها در مورد پول درآوردن شرکت‌ها از مطالبی که از وسط تارنماهای آنان جمع کرده‌اند، رسیدگی می‌کند.
این لایحه شرکت‌های هوش مصنوعی مذکور را با تهدید روبرو می‌سازد؛ تهدیدی چنان خطیر که اُپن اِی‌آی (OpenAI)، شرکت سازنده‌ی چت جی‌پی‌تی، اعلام کرد که بسته به اینکه لایحه‌ی نهایی متضمن چیست، شاید مجبور شود از اروپا خارج شود. گرچه موافقت پارلمان اروپا با این لایحه، گامی مهم در فرایند قانون‌گذاری محسوب می‌شود، ولی این لایحه هنوز در انتظار مذاکراتی است که شورای اتحادیه‌ی اروپا هم جزئی از آن است؛ نهادی که بیشتر اعضایش سران کشورها و دولت‌های اتحادیه‌ی اروپا هستند. مسئولین می‌گویند که امیدوارند تا پایان سال به توافق نهایی دست یابند.
موافقت پارلمان اروپا، جایگاه اتحادیه‌ی اروپا به‌عنوان رهبر جهانی بالفعلِ عرصه‌ی قانون‌گذاری فناوری را تثبیت می‌کند؛ چرا که دولت‌های دیگر، از جمله کنگره‌ی آمریکا، هنوز تازه مشغول درک تهدیدی هستند که هوش مصنوعی به همراه می‌آورد. این لایحه یکی دیگر از مجموعه‌ی ابزارهای مقرراتی اروپاست که در پنج سال گذشته شرکت‌های سیلیکون‌ولی[۱] (Silicon Valley) را نشانه رفته است؛ ولی رمقی برای تلاش‌های مشابه در آمریکا نمانده است. اگر این لایحه مصوب شود، به‌احتمال زیاد قوانین پیشنهادی آن بر سیاست‌گذاران سراسر جهان اثرگذار خواهد بود و سرآغاز ضوابطی خواهد بود که می‌تواند به همه‌ی مصرف‌کننده‌ها سرایت کند؛ زیرا شرکت‌ها رویه‌هایشان را در سطح بین‌الملل تغییر می‌دهند تا از شکل‌گیری سیاست‌های وصله‌پینه شده اجتناب کنند.
براندو بنیفی[۲]، عضو ایتالیایی پارلمان اروپا و از طراحان این لایحه است و روی قانون هوش مصنوعی کار می‌کند؛ او در یک مصاحبه‌ی خبری اعلام کرد: «ما امروز تاریخ را رقم زدیم.» بنیفی گفت قانون‌گذاران «راه را هموار کردند» تا با بقیه‌ی جهان در مورد ساختن «هوش مصنوعی متعهد» گفتگو صورت گیرد.
سال‌هاست که اتحادیه‌ی اروپا در برابر غول‌های فناوری آمریکایی موضع سختی می‌گیرد؛ از شرکت‌هایی که از نفوذشان سوءاستفاده می‌کنند، غرامت می‌گیرد و به‌عنوان آزمایشگاهی جهانی برای شکل‌های جدید تنظیم‌گری حریم خصوصی داده‌ها (data privacy) عمل می‌کند. سیاستمداران آمریکایی در زمان ریاست‌جمهوری اوباما حالت تهاجمی این ۲۷ کشور همبسته را در قبال سیلیکون‌ولی به‌شدت نقد می‌کردند و اوباما اقدام‌های بروکسل را تجاوز به نوآوری آمریکایی‌ها توصیف می‌کرد. منتها در سال‌های اخیر اتحادی در دو طرف اقیانوس اطلس در مورد قانون‌گذاری هوش مصنوعی شکل گرفته است و همچنان که دولت بایدن دنبال این می‌گردد که موضع سخت‌گیرانه‌تری علیه سوءاستفاده‌های احتمالی غول‌های فناوری بگیرد، سرعت پیشرفت این اتحاد رو به شتاب است.
هماهنگی روبه‌افزایش قانون‌گذاران در این امر، در اعلامیه‌ی جداگانه‌ای که چهارشنبه منتشر شد، مشهود بود؛ بالاترین مقام قانون‌گذار ضد انحصارطلبی اروپا در این اعلامیه یافته‌های اولیه‌ی خود در مورد این را اعلام داشت که قسمت تجاریِ فناوری تبلیغات گوگل از قوانین رقابت اروپا تخطی کرده است؛ او پیشنهاد داد که خدمات پول‌ساز این شرکت منحل شوند. شورای اتحادیه‌ی اروپا گوگل را به این متهم می‌کند که تسلطش بر ابزارهای پیشرفته‌ی فناوری‌ای که ناشران، تبلیغ‌کننده‌ها و دلال‌ها از آن‌ها برای خریدوفروش تبلیغات دیجیتال استفاده می‌کنند، به این شرکت اجازه می‌دهد تا بر رقبای دیگرش برتری نامنصفانه‌ای داشته باشد. یافته‌های اروپایی‌ها همان چیزهایی هستند که وزارت دادگستری بایدن در شکایت‌نامه‌ی ضد انحصارطلبی مهمی علیه این غول فناوری اعلام کرد؛ این شکایت‌نامه هم به دنبال این است که این مبدأ اساسی سود را از گوگل سلب کند.
گوگل به این اعتراضات پاسخ منفی داد و این‌گونه از سندسازی‌های اتحادیه‌ی اروپا انتقاد کرد: «چیز جدیدی نیست.»
دان تیلور[۳]، نایب‌رئیس تبلیغات جهانی گوگل در این باره گفت: «درکی از این ندارند که فناوری تبلیغاتی پیشرفته چطور به بازرگانان برای دستیابی به مشتری و رشد کسب‌وکارشان کمک می‌کند و درعین‌حال هزینه‌ها را کاهش می‌دهد و گزینه‌های انتخابی مشتریان را گسترده می‌سازد.»
سیاست‌گذاران اروپایی و همتایانشان به‌شدت با هم دررابطه‌با اینکه چطور به قدرت غول‌های سیلیکون‌ولی رسیدگی کنند، در ارتباط هستند. دراجوس تودرش[۴] عضو رومانیایی پارلمان اروپا و از دست‌اندرکاران لایحه‌ی هوش مصنوعی است؛ او گفت که سال‌هاست با قانون‌گذاران آمریکایی در مورد هوش مصنوعی صحبت می‌کند. او چندی پیش سفری به واشنگتن داشت و در جلسه‌ای خصوصی با حضور مدیرعامل اُپن اِی‌آی، سم آلتمن[۵] و بعضی از اعضای کنگره شرکت کرد؛ از جمله‌ی افراد حاضر، سخنگوی مجلس نمایندگان آمریکا، کوین مک‌کارتی[۶] (جمهوری‌خواه از کالیفرنیا) بود. تودرش گفت به نظرش قانون‌گذاری برای هوش مصنوعی در نظر کنگره ضرورت بیشتری یافته است.
او خاطرنشان کرد: «اکنون چیزی فرق کرده است؛ تأثیر رشد سریع چت جی‌پی‌تی و مدل‌های زبانی بزرگ در شش ماه گذشته، واقعاً به این موضوع اهمیت بخشیده است و این نگرانی‌ها را به محیط جامعه [کشانده است].»
اتحادیه‌ی اروپا برخلاف قانون‌گذاران آمریکا، سال‌های متمادی را شکل‌دهی لایحه‌ی هوش مصنوعی‌اش گذرانده است. ابتدا شورای اتحادیه‌ی اروپا بیش از دو سال قبل پیشنهادیه‌ای صادر کرد و در ماه‌های اخیر آن را اصلاح کرد تا به پیشرفت‌های اخیر هوش مصنوعی مولد نیز پرداخته باشد.
پیشرفت اتحادیه‌ی اروپا به‌شدت با تصویری که کنگره‌ی آمریکا دارد، تفاوت دارد؛ قانون‌گذاران کنگره تازه دارند به درک مخاطرات احتمالی این فناوری نایل می‌آیند. چارلز شومر[۷] (دموکرات از نیویورک) نماینده‌ی اکثریت مجلس سنا است و رهبری تلاش‌های مورد حمایت هر دو حزب برای نوشتن پیش‌نویسی برای هوش مصنوعی را بر عهده دارد؛ او گفت که قانون‌گذاران شاید ماه‌ها با درنظرگرفتن هر گونه لایحه‌ای فاصله دارند و به واشنگتن‌پست اعلام کرد که آن‌ها احتمالاً «پاییز کارشان را در این مورد آغاز می‌کنند و دنبال چیز معینی خواهند بود.»
تلاش‌های شومر نیز از دغدغه‌های موجود نسبت به امنیت ملی نشأت می‌گیرد؛ چرا که قانون‌گذاران هشدار دادند اگر آمریکا اقدامی نکند، دشمنانش می‌کنند. شومر برنامه‌هایش برای پیش‌نویس طرح را در ماه آوریل [فروردین ۱۴۰۲] اعلام کرد؛ بعد از آنکه چین از برنامه‌هایش برای قانون‌گذاری برای هوش مصنوعی مولد پرده برداشت.
از طرف دیگر، اتحادیه‌ی اروپا لایحه‌اش را روی داربستی بنا می‌کند که قبلاً بنا شده است و یک قانون دیگر به قوانین اروپا برای حریم خصوصی داده‌ها، رقابت در بخش خصوصی فناوری و آسیب‌های فضای مجازی اضافه می‌کند. همین حالا هم قوانین موجود روی فعالیت‌های شرکت‌ها در اروپا اثر می‌گذارد: گوگل قصد داشت ربات سخنگویش (chatbot)، بارد (Bard) را این هفته در کشورهای اتحادیه‌ی اروپا به راه بیندازد، ولی بعد از اینکه شورای حفاظت داده‌های ایرلند از آن درخواست کرد تا ارزیابی‌هایش در مورد حریم خصوصی را ارائه دهد، برنامه‌اش را به تأخیر انداخت؛ شورای حفاظت داده‌های ایرلند وظیفه‌ی قانون‌گذاری عمومی حفاظت داده‌های اروپا را برعهده دارد. در بحبوحه‌ی دغدغه‌های موجود در مورد تخطی‌های احتمالی از قوانین حریم خصوصی داده‌ها در اروپا، ایتالیا نیز چت جی‌پی‌تی را به صورت موقت مسدود کرد.
سفر یکی از اعضای شورای اتحادیه‌ی اروپا به سانفرانسیسکو نشانه‌ای از حالت تهاجمی اروپا نسبت به سیلیکون‌ولی است؛ تیری برتن[۸] برنامه دارد هفته‌ی آینده در این بازدید، توییتر را تحت‌فشار قرار دهد و امتحانش کند تا ببیند این شرکت از قانون خدمات دیجیتال پیروی خواهد کرد یا نه؛ این قانون که شبکه‌های اجتماعی را تنظیم‌گری می‌کند، پاییز امسال به اجرا درمی‌آید. طبق یک اطلاعیه، برتن قرار است با مالک توییتر، ایلان ماسک[۹]، مدیرعامل متا، مارک زاکربرگ[۱۰] ، مدیرعامل انویدیا (Nvidia)، جنسن هوآنگ و آلتمن [مدیرعامل اُپن اِی‌آی] دیدار داشته باشد.
در آمریکا کنگره یک لایحه‌ی فدرال برای حریم خصوصی برخط یا طرح جامع دیگری که شبکه‌های اجتماعی را تنظیم‌گری کند، مصوب نکرده است. شومر روز سه‌شنبه میزبان اولین جلسه‌ی خصوصی از سه جلسه‌ای بود که با موضوع هوش مصنوعی برای قانون‌گذاران برگزار می‌شود. آنتونیو ترالبا[۱۱] استاد دانشگاه ام‌آی‌تی و متخصص بینایی رایانه‌ای[۱۲] (computer vision) و یادگیری ماشینی است؛ او در این جلسه گزارشی در مورد وضعیت فعلی هوش مصنوعی به قانون‌گذاران عرضه کرد که کارکردهای ابزارها و ظرفیت‌هایشان را در برمی‌گیرد. جلسه‌ی بعدی به آینده‌ی هوش مصنوعی می‌پردازد و جلسه‌ی سوم که محرمانه خواهد بود، کیفیت استفاده‌ی نیروهای نظامی و جامعه‌ی اطلاعاتی از هوش مصنوعی در حال حاضر را پوشش می‌دهد.
بنا بر قول گریسی کنایر[۱۳] که سخنگوی شومر است، ۳۶ دموکرات و ۲۶ جمهوری‌خواه در جلسه حضور یافتند. سناتورها گفتند که حضور جدی در این جلسه نشان‌دهنده‌ی این است که قوه‌ی مقننه به‌شدت به این موضوع علاقه‌مند است؛ آنان این جلسه را بسیار آموزنده خواندند. شومر به واشنگتن‌پست گفت که کنگره «باید چیزهای زیادی یاد بگیرد.»
او اظهار داشت: «سخت است که کاملاً به چیزی مسلط شوی که خیلی پیچیده است و به‌سرعت در حال تغییر؛ ولی انجامش بسیار مهم است.»
شرکت‌های آمریکایی، مثل مایکروسافت، اُپن اِی‌آی و گوگل، به‌شدت در حال لابی‌گری با دولت‌های مختلف در سرتاسر جهان هستند تا بگویند موافق وضع قوانین جدید برای هوش مصنوعی هستند. این شرکت‌ها از ابتدای سال جاری فراخوان فوری‌ای برای شفافیت بیشتر در مورد هوش مصنوعی و استفاده‌ی متعهدانه از چنین فناوری‌ای به راه انداخته‌اند. برترین متخصصان فناوری و دانشگاهیان، از جمله ایلان ماسک، در ماه مارس پای هشدارنامه‌ی سرگشاده‌ای در مورد «مخاطرات اساسی در قبال جامعه و انسانیت» را امضا کردند و فراخوانی برای شش ماه توقف توسعه‌ی مدل‌های زبانی هوش مصنوعی منتشر ساختند.
منتها با وجود پیش‌قدم شدن شرکت‌ها در حمایت از اقدام‌های تنظیم‌گرانه، آن‌ها با بعضی جنبه‌های مواجهه‌ی اتحادیه‌ی اروپا مخالف‌اند. گوگل، مایکروسافت و اُپن اِی‌آی از نظر دادن در مورد رأی‌گیری چهارشنبه خودداری کردند.
برای مثال گوگل در ماه‌های اخیر به‌دفعات قانون‌گذاران را به تنظیم‌گری هوش مصنوعی فراخوانده است؛ همین هفته پیشنهادیه‌ای را به همراه وزارت بازرگانی آمریکا ارائه کرده است که طرح کلی روش‌هایی برای ایجاد هوش مصنوعی «قابل‌اطمینان» را ترسیم می‌کند. گوگل در این سند پیشنهادیه‌ی اتحادیه‌ی اروپا برای هوش مصنوعی را نشانه رفته است و هشدار داده تمهیداتی که با هدف ایجاد شفافیت بیشتر در نظر گرفته شده‌اند، وجوه منفی‌ای نیز دارند.
گوگل گفت: «کد منبعِ[۱۴] (source code) هوش مصنوعی در خیلی از زمینه‌ها، اطلاعات خیلی حساسی به حساب می‌آید و وقتی جایی از روی اجبار فاش شود می‌تواند هم اسرار تجاری را به خطر اندازد و هم آسیب‌پذیری‌های امنیتی‌ای ایجاد کند که می‌تواند مورد بهره‌برداری تبهکاران و دشمنان خارجی قرار گیرد.»
چندین تن از قانون‌گذاران دموکرات گفتند که از این نگران هستند که دوباره در مسیر وضع قوانین برای فناوری از اروپا عقب بیفتند.
میشل بنت[۱۵]، سناتور دموکرات کلمبیا گفت: «آمریکا باید ضابطه گذار باشد. … ما می‌باید این بحث را در جهان رهبری کنیم، و من فکر می‌کنم که ما در این زمینه از اتحادیه‌ی اروپا عقب‌تریم.»
منتها مایک راندز[۱۶] ، سناتور جمهوری‌خواه داکوتای جنوبی که با شومر روی هوش مصنوعی کار می‌کند، گفت که نگرانی‌اش نسبت به اینکه آمریکا در نصب نرده‌ی حفاظ عقب بیفتند، کمتر از نگرانی‌اش در مورد این است که اطمینان یابد آمریکا می‌تواند در توسعه‌ی ابزارهایی مثل هوش مصنوعی مولد، در سطح جهانی از بقیه جلو بماند.
راندز بعد از جلسه این‌طور گفت: «قرار نیست که ما رهبری‌مان در آن زمینه را از دست بدهیم، ولی هر کاری که در مورد قانون‌گذاری بکنیم، هدفمان این است که مطمئن بشویم انگیزه‌بخش ساخت هوش مصنوعی می‌مانیم و امکان این را فراهم می‌کنیم که در آمریکا سریع‌تر از بقیه‌ی قسمت‌های جهان رشد کند … درعین‌حال حافظ حقوق افراد نیز هستیم.»
هم‌زمان با بحث‌های کنگره برای قانون‌گذاری، نهادهای دولت فدرال مثل شورای فدرال تجارت مشغول ارزیابی این هستند که چطور می‌توانند سریعاً برای اعمال قوانین و مقررات موجود (به‌خصوص آن‌هایی که حاکم بر حقوق شهروندی‌اند) روی سامانه‌های هوش مصنوعی اقدام کنند و تاحدامکان از اروپا پیشی بگیرند. اگر اتحادیه‌ی اروپا قانون هوش مصنوعی را تصویب کند، احتمالاً حداقل دو سال طول می‌کشد تا به اجرا درآید.
الکس انگلر[۱۷] یکی از اعضای مؤسسه‌ی بروکینگز[۱۸] (Brookings) و پژوهشگر سیاست‌گذاری هوش مصنوعی است؛ او گفت که قانون هوش مصنوعی اتحادیه‌ی اروپا توجه کل جهان را به خود جلب کرده است. منتها او یادآور شد که هیچ قانونی مشکلاتی که هوش مصنوعی به وجود می‌آورد، به یکباره حل نخواهد کرد.
او گفت: «دهه‌ها بازنویسی در پیش است.»
[۱] منطقه‌ای در شهر سانفرانسیسکو و جنوب ایالت کالیفرنیای آمریکا که بسیاری از شرکت‌های معروف و بزرگ فناوری در آنجا مستقر هستند. م.
[۲] Brando Benifei
[۳] Dan Taylor
[۴] Dragos Tudorache
[۵] Sam Altman
[۶] Kevin McCarthy
[۷] Charles E. Schumer
[۸] Thierry Breton
[۹] Elon Musk
[۱۰] Mark Zuckerberg
[۱۱] Antonio Torralba
[۱۲] حوزه‌ای از مطالعات مربوط به هوش مصنوعی؛ برای اینکه بیشتر در این مورد بدانید رک:
https://blog.faradars.org/introduction-to-computer-vision/
[۱۳] Gracie Kanigher
[۱۴] مجموعه ای از دستورها که برای اجرای کار خاصی به رایانه داده می شود. م.
[۱۵] Michael F. Bennet
[۱۶] Mike Rounds
[۱۷] Alex Engler
[۱۸] از جمله اندیشکده‌های آمریکایی بسیار تأثیرگذار. م.
منبع اصلی :
https://www.washingtonpost.com/technology/2023/06/14/eu-parliament-approves-ai-act/
