انقلاب دیجیتال، چالشها و فرصتهای متنوعی را برای نیروی کار فراهم نموده است. اقتصاد گیگ که محصول توسعه دیجیتال در عصر حاضر است، بستری را برای ایجاد ارتباط مستقیم میان نیروی کتار، کارفرما و مصرفکنندگان کالاها و خدمات فراهم مینماید.
به واسطه ظهور اقتصاد گیگ، کسب درآمد توسط نیروی کار تسهیل شده است؛ به نحوی که امرار معاش در اقتصاد گیگ در بعضی موارد تنها مستلزم داشتن گوشی هوشمند و اتصال به اینترنت است. در این شرایط فراهم کردن امکانات لازم برای اتصال همه افراد به اینترنت، گام مهمی در جهت کاهش نابرابری و افزایش رفاه عمومی محسوب میشود.
کاهش شکاف دیجیتال و دسترسی همه افراد به اینترنت نه تنها اطلاعاتی را در مورد فرصتهای شغلی جدید و متنوع در اختیار نیروی کار قرار میدهد، امرار معاش و کسب درآمد را نیز تسهیل مینماید، چه از طریق اشتغال در مشاغل پارهوقت و موقت اقتصاد گیگ و چه از طریق کارآفرینی.
امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات یکی از ابزارهای ضروری برای فعالیتهای اقتصادی محسوب میشود. تحقیقات نشان داده است که بین نابرابری درآمد و دسترسی و استفاده از فناوری رابطه متقابل وجود دارد. فناوریهای نوین به طور بالقوه با افزایش قابلیتهای اساسی و ایجاد فرصتهای شغلی میتوانند عاملی در جهت افزایش دستمزد و درآمد گروهی از افراد در جامعه باشند. از طرفی هم می تواند باعث بیکار شدن برخی از افراد گردد. شکاف دیجیتال باعث افزایش فاصله بین این دو قشر میگردد.
سیمون کوزنتس در سال ۱۹۵۵ در مقالهای، فرضیهای را در رابطه با توسعه اقتصادی مطرح نمود. او بیان کرد که در مراحل اولیه توسعه، توزیع درآمدکاهش مییابد؛ زیرا تعداد کمی از مردم این توانایی را دارند که به بخش نوین تبدیل شوند. بنابراین اختلاف سطح دستمزد بین بخش سنتی و نوین زیاد خواهد بود. اما در مراحل بعدی توسعه، دستمزد نیروی کار در بخش سنتی به سطح دستمزد بخش نوین نزدیک میشود. به نظر میرسد که این نظریه در ارتباط با نابرابری درآمد و توسعه اطلاعات و تکنولوژی ارتباطات مصداق دارد؛ بدین معنی که در مراحل اولیه توسعه اطلاعات و تکنولوژی ارتباطات نابرابری درآمد باعث افزایش شکاف دیجیتال میگردد.
شکاف دیجیتال چیست؟
به طور کلی شکاف دیجیتال به نابرابری در مورد توزیع دسترسی به تکنولوژی و وسایل برقراری ارتباط اشاره دارد. نابرابریهایی که در جوامع قدمت دیرینه دارند منجر به پایدار شدن شکاف دیجیتال میشود. با دیجیتالی شدن اقتصاد و جامعه، کاهش شکاف دیجیتال، امری ضروری برای کاهش نابرابری و تحقق عدالت اجتماعی خواهد بود
شکاف دیجیتال به معنای افت فاصله میان افراد و شرکتهایی است که در استفاده از فناوریهای دیجیتال پیشرفت کردهاند و افراد و شرکتهایی که هنوز از این فناوریها به طور کامل استفاده نمیکنند. به عبارت دیگر، شکاف دیجیتال به تفاوت میان کسانی که در جامعه دیجیتال زندگی میکنند و کسانی که از آن خارج هستند اشاره دارد.
در دنیای امروز، فناوریهای دیجیتال در بسیاری از جوامع پیشرفته جهان بسیار پرکاربرد هستند، اما بسیاری از مناطق جهان هنوز با چالشهایی مانند دسترسی به اینترنت پرسرعت، زیرساختهای کافی برای استفاده از فناوری و دسترسی به دستگاههای دیجیتال مواجه هستند. این مشکلات، باعث شده است که افرادی که در مناطق با شرایط دسترسی به فناوری دیجیتال نامناسب زندگی میکنند، نتوانند از فرصتهایی که با استفاده از این فناوریها فراهم میشود، بهرهمند شوند.
بنابراین، شکاف دیجیتال میتواند به دو صورت داخلی و بینالمللی وجود داشته باشد. شکاف دیجیتال داخلی به تفاوت میان افرادی از لحاظ شرایط و توانایی دسترسی به فناوریهای دیجیتال در یک کشور اشاره دارد، در حالی که شکاف دیجیتال بینالمللی به تفاوت میان کشورها در دسترسی به فناوریهای دیجیتال، توانایی استفاده از آنها و امکانات مربوط به آنها میپردازد.
مزایا شکاف دیجیتال:
- به دلیل دسترسی به فناوریهای دیجیتال، افراد میتوانند از فرصتهای اشتغال جدید و بهبود سطح زندگی خود بهرهمند شوند.
- استفاده از فناوریهای دیجیتال میتواند روشهای کاری را بهبود بخشد و به کاهش هزینهها و افزایش بهرهوری کمک کند.
- افزایش دسترسی به اطلاعات و خدمات آنلاین، میتواند بهبود سطح آگاهی و فرهنگی افراد را نیز به همراه داشته باشد.
- فناوریهای دیجیتال میتوانند در توسعه و بهبود خدمات بهداشتی، آموزشی، حمل و نقل و غیره مؤثر باشند.
معایب شکاف دیجیتال:
- کاهش فرصتهای اشتغال و کسب و کار برای افرادی که در مناطق با شکاف دیجیتال زندگی میکنند.
- افزایش شکاف بین ثروتمندان و فقیران در افرادی که از فناوریهای دیجیتال بهرهمند هستند و کسانی که از آنها استفاده نمیکنند.
- تنها افرادی که به دنبال دسترسی به فناوریهای دیجیتال هستند، نیستند. بسیاری از افراد از این فناوریها استفاده نمیکنند، به دلیل نداشتن توانایی و مهارتهای لازم برای استفاده از آنها.
- برخی از افراد به دلیل نداشتن دسترسی به فناوریهای دیجیتال، در اختیار اطلاعات و منابع کمتری قرار میگیرند، که میتواند به تحقیقات، ابتکارات و توسعههای نوآورانه آسیب بزند.
نابرابری در اقتصاد گیگ آغازگر شکاف دیجیتال
رشد فناوریهای دیجیتال، با وجود اینکه فرصتهای اقتصادی قابل توجهی را پیش روی شرکتها و نیروی کار قرار داده، چالشهای مهمی را نیز به وجود آورده است. دیجیتالی شدن اقتصاد، ساختار بازارها و دنیای کار و تجارت را تغییر داده است. ظهور پلتفرمهای دیجیتال و رشد اقتصاد گیگ که ثمر توسعه دیجیتال است، ماهیت کار و نحوه تعامل کارفرما و نیروی کار را تغییر داده است. درآمد و ثروت در اقتصاد گیگ به صورت عادلانه توزیع نمیشود. این موضوع زمینهساز افزایش نابرابری شده است.
فعالیت نیروی کار در اقتصاد گیگ، منجر به خلق ارزش زیادی برای این پلتفرمها میشوند. با این حال خودشان سهم کمی از این ارزش خلق شده دارند. همین امر منجر به کاهش هزینه استفاده از نیروی کار نسبت به سرمایه (به عنوان یکی دیگر از عوامل تولید) و در نتیجه کاهش دستمزدها خواهد شد. در این شرایط نیروی کار مجبور به پذیرش دستمزد پایین و ادامه فعالیت است. توزیع نابرابر ارزش خلق شده باعث کاهش درآمد تعداد نیروی کار و افزایش نابرابری میشود. این یکی از نقاط آغاز شکاف دیجیتال است.
شکل گیری انحصار، بزرگ شدن شکاف دیجیتال
این نابرابری بین بنگاهها نیز وجود دارد. شرکتهای دانشبنیانی که زودتر شروع به فعالیت کردهاند، سهم قابل توجهی از بازار جهانی را به خود اختصاص دادهاند. همین امر منجر به شکلگیری انحصار در این بازارها شده است. درواقع تعداد کمی از شرکتها، سهم بالایی از بازار جهانی را در اختیار دارند. به واسطه شکلگیری این انحصار، نابرابری میان این غولهای فناوری و شرکتهای کوچک و متوسط که تلاش برای پیدا کردن سهمی از بازار دارند، افزایش مییابد.
در مقابل می توان اینطور هم استدلال کرد که شکاف دیجیتال یکی از مهمترین عوامل افزایش نابرابری در اقتصاد گیگ است. پلتفرمهای دیجیتال امکان ارتباط مستقیم میان عرضهکنندگان و تقاضاکنندگان کالاها و خدمات را فراهم مینماید. ایجاد ارتباط میان کسب و کارها، نیروی کار و متقاضیان کالاها و خدمات، مستلزم دسترسی به اینترنت است. بدون اتصال به اینترنت کسب و کارها امکان خلق ارزش از طریق ارائه محصولات و خدمات خود را ندارند.
مهمترین ویژگی اقتصاد گیگ این است که بستر لازم برای کسب درآمد را با حداقل سرمایه و مهارت، فراهم مینماید. کسبوکارهای نوآورانه در اقتصاد گیگ اساساً با استفاده از اینترنت پرسرعت، تولید کالاها و ارائه خدمات توسط نیروی کار را تسهیل میکنند. در بعضی موارد کسب درآمد در اقتصاد گیگ تنها مستلزم اتصال به اینترنت و داشتن گوشی هوشمند است. اتصال به اینترنت نه تنها اطلاعاتی را در مورد فرصتهای شغلی جدید و متنوع در اختیار نیروی کار قرار میدهد، امرار معاش و کسب درآمد را نیز تسهیل مینماید، چه از طریق اشتغال در مشاغل پارهوقت و موقت اقتصاد گیگ و چه از طریق کارآفرینی.
اقتصاد گیگ فرصت مناسبی را برای کسب درآمد توسط اقشار متوسط و پایین جامعه فراهم میکند. اما بهرهمندی از این فرصت برای افزایش سطح رفاه در جامعه مستلزم کاهش شکاف دیجیتال و فراهم کردن امکان اتصال همه اقشار جامعه به اینترنت است. بدون دسترسی به اینترنت، افراد نمیتوانند به عنوان نیروی کار، مصرفکننده و یا کارآفرین در اقتصاد گیگ مشارکت داشته باشند.
توزیع عادلانه با مهار این شکاف
حقیقت غیرقابل انکار است که در دهه گذشته اقتصاد گیگ رشد چشمگیری داشته است؛ به نحوی که به جزء جداییناپذیر اقتصاد دیجیتال تبدیل شده و ماهیت کار و کسب درآمد را نیز تغییر داده است. با وجود همه چالشهایی که به همراه داشته، کسب درآمد و امرار معاش را برای اقشار کم درآمد تسهیل نموده است.
با توجه به این موضوع، فراهم کردن شرایطی برای بهرهمندی همه ذینفعان از جمله نیروی کار، کارفرمایان و مصرفکنندگان از مزایای اقتصاد گیگ امری ضروری است. تداوم فعالیت نیروی کار و صاحبان کسب و کارها در اقتصاد گیگ منوط به دسترسی به تکنولوژی و وسایل برقراری ارتباط است. هر مقدار بتوان از گسترش شکاف دیجیتال جلوگیری کرد می توان به توزیع عادلانه خوشبین تر بود.
