رقابت میان پلتفرم‌ها برای ارائه با کیفیت‌ترین و در عین حال ارزان‌ترین خدمات در بسیاری موارد موجب نادیده گرفتن نقش و حقوق نیروی کار می‌شود. کالایی شدن نیروی کار امر جدیدی نیست و به اقتصادهای بزرگ محدود نمی‌شود، با این وجود ویژگی‌های خاص اقتصاد گیگ به دلایل متعددی می‌تواند این موضوع را تشدید نماید.
یکی از مهم‌ترین دلایل این امر عدم تعهد کارفرما نسبت به نیروی کار در اقتصاد گیگ است. نیروی کار در اقتصاد گیگ از اشکال مختلف حمایت‌های اجتماعی نظیر بیمه بازنشستگی و خدمات درمانی بهره‌مند نمی‌شود. در بیشتر مواقع نیز قراردادی قانونی برای پیگیری حق و حقوق کارگران وجود ندارد. از این رو نیروی کار در اقتصاد گیگ، همواره با خطر از دست دادن شغل و درآمد خود روبرو است.
رشد و پیشرفت تکنولوژی همزمان با ایجاد مشاغل و فرصت‌های کاری جدید، نیروی کار را با چالش‌های متعدد و متنوعی روبرو می‌سازد. بسیاری از این چالش‌ها پیش از این نیز در بازار کار مطرح بوده اما با پیشرفت تکنولوژی شکل و ماهیت آن‌ها تغییر یافته است. یکی از این موارد مسئله‌ی استثمار نیروی کار در اقتصاد گیگ است.
استثمار به معنی استفاده از ثمره کار دیگران است که در طول تاریخ اشکال گوناگونی به خود گرفته است. در دوران فئودالیسم، استثمار به صورت بهره‌کشی از ثمر کار کشاورزان توسط اربابان و در نظام سرمایه‌داری، بهره‌کشی سرمایه‌داران از ثروت ایجاد شده به واسطه کار کارگران بوده است. گسترش استفاده از اینترنت و ظهور اقتصاد گیگ نیز شکل جدیدی از استثمار را ایجاد کرده است.
در گزارش قبل به بررسی عوامل موثر بر پیدایش و رشد اقتصاد گیگ و نحوه اثرگذاری آن بر بازار کار پرداختیم. در این گزارش قصد داریم به موضوع استثمار و نادیده گرفتن حقوق نیروی کار در اقتصاد گیگ بپردازیم.
ظهور اقتصاد گیگ ماهیت کار را تغییر داده است…
ماهیت مشاغل و وظایف انجام شده در اقتصاد گیگ ممکن است به طور قابل توجهی متفاوت باشد. مشاغلی که براساس تقاضا و از طریق پلتفرم‌های آنلاین صورت می‌گیرند اغلب شامل وظایف خرد هستند. وظایفی نظیر حمل و نقل و نظافت که از طریق برنامه‌های تلفن همراه به افراد محول می‌شود.
این پلتفرم‌ها امکانات لازم برای ارتباط میان تعداد نامحدودی از سازمان‌ها، کسب و کارها و افراد را فراهم می‌نماید. به این ترتیب علاوه بر عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان کالاها و خدمات، کارگران و کارفرماها نیز به صورت مستقیم و تنها به واسطه اینترنت به یکدیگر متصل می‌شوند. کسب و کارهایی که صاحب این پلتفرم‌ها هستند بر انتخاب نیروی کار و کیفیت خدمات ارائه شده توسط آن‌ها نظارت می‌کنند.
مشخصا پلتفرم‌های آنلاین مزایای غیرقابل انکاری برای نیروی کار به همراه داشته‌اند. از جمله اینکه مشارکت در بازار کار و کسب درآمد را تسهیل نموده‌اند. مزایای استفاده از پلفرم‌ها برای متقاضیان کالا و خدمات نیز شایان توجه است. چرا که بسیاری از این پلتفرم‌ها، کالاها و خدمات گوناگون را براساس کیفیت و قیمت آن‌ها طبقه‌بندی می‌کنند. در این صورت مصرف‌کنندگان گزینه‌های بیشتری برای انتخاب دارند و با توجه به نیاز و بودجه خود اقدام به انتخاب میان گزینه‌های موجود می‌نمایند. اما این تمام ماجرا نیست.
صاحبان کسب و کار به دنبال ارائه بهترین خدمات با کمترین قیمت ممکن هستند تا از این طریق بتوانند کاربران بیشتری را جذب نمایند و سهم بازار خود را افزایش دهند. رقابت میان پلتفرم‌ها برای ارائه با کیفیت‌ترین و در عین حال ارزان‌ترین خدمات در بسیاری موارد موجب نادیده گرفتن نقش و حقوق نیروی کار می‌شود. پدیده‌ای که جف بزوس، موسس و مدیرعامل آمازون، آن را «انسان به مثابه یک خدمت» نامیده است. کالایی شدن نیروی کار امر جدیدی نیست و به اقتصادهای بزرگ محدود نمی‌شود، با این وجود ویژگی‌های خاص اقتصاد گیگ به دلایل متعددی می‌تواند این موضوع را تشدید نماید. شاید این شروع استثمار در اقتصاد گیگ است.
تراکنش‌هایی که نقش افراد را کمرنگ می‌کنند…
یکی از این دلایل تراکنش‌هایی است که به صورت مجازی اتفاق می‌افتند. استفاده از اینترنت برای پرداخت در ازای خدمات دریافت شده، فعالیت کسانی که به خلق ارزش و ارائه خدمت پرداخته‌اند را دور از نگاه و توجه نگه می‌دارد. سوژه اصلی پولی ست که رد و بدل می‌شود. تقریبا هیچ تماس انسانی در اکثر این معاملات اتفاق نمی‌افتد. همین امر منجر به نادیده انگاشتن نقش و زحمت نیروی کار و ایجاد گروه جدیدی از «کارگران نامرئی» می‌شود.
کارگران نامرئی نیز پدیده‌ای منحصر و محدود به اقتصاد گیگ نیست. افرادی که از طریق بخش غیررسمی اقتصاد کسب درآمد و امرار معاش می‌نمایند نیز کارگران نامرئی به حساب می‌آیند. موضوع مستلزم توجه در این زمینه این است که پیشرفت فناوری منجر به افزایش تعداد کارگران نامرئی و پایمال شدن حقوق آن‌ها می‌شود.
ظهور پلتفرم‌ها و تغییر تصور مشتریان از نیروی کار…
دلیل دیگر این است که ظهور پلتفرم‌ها، تصور کسب و کارها و مشتریان از نیروی کار را تغییر می‌دهد. کم پیش می‌آید که از این فعالیت‌ها با عنوان کار یاد شود و اغلب با عناوین وظایف و خدمات شناخته می‌شوند. غیرانسانی درک شدن فعالیت این افراد پیامدهای قابل توجهی را به همراه دارد.
افرادی که با یک کلیک، توسط کسب و کارها و مشتریان فراخوانده می‌شوند و پس از انجام خدمات و وظایف، در میان جمعیت انبوه نیروی کار آماده به خدمت ناپدید می‌شوند، دیگر انسان‌هایی با توانایی‌ها، محدودیت‌ها و حقوق مشخص به حساب نمی‌آیند. بلکه ربات‌هایی هستند که از آن‌ها انتظار می‌رود خدمات بی نقصی را ارائه دهند. استثمار در اقتصاد گیگ بسیار به سرعت اتفاق می افتد.
خدمات این افراد با جمعیت تعداد کثیری از کارگران مشابه مقایسه می‌شود. در صورتی که کیفیت خدمات برای مشتریان و صاحبان کسب و کارها راضی کننده نباشد به راحتی کنار گذاشته می‌شوند. حذف و تغییر نیروی کار برای صاحبان کسب و کارهای آنلاین هزینه کمی دارد.
کارفرما در اقتصاد گیگ تعهدی در قبال کارگران ندارد. نه کف حقوقی برای کارگر تعیین شده و نه از اشکال مختلف حمایت‌های اجتماعی نظیر بیمه بازنشستگی و خدمات درمانی بهره‌مند می‌شود. در غالب مواقع نیز قراردادی قانونی برای پیگیری حق و حقوق کارگران وجود ندارد. از این رو نیروی کار در اقتصاد گیگ، همواره با خطر از دست دادن شغل و درآمد خود روبرو است.
انعطاف‌پذیری برای دستیابی به ثبات درآمد…
انعطاف‌پذیری مهم‌ترین مزیت مشاغل در اقتصاد گیگ است. همانطور که در گزارش پیش بیان شد، انعطاف‌پذیری یکی از مهم‌ترین دلایل رشد اقتصاد گیگ در چند سال اخیر بوده است. مشاغل پاره وقت و موقت اقتصاد گیگ، امکان کسب درآمد بیشتر در کنار مشاغل سنتی و دائمی را برای افراد فراهم می‌نماید. علاوه بر این، مشاغل اقتصاد گیگ امکان اشتغال و درآمدزایی را برای افراد کم مهارت، معلول و دارای شرایط خاص که امکان استخدام دائم را ندارند نیز فراهم می‌نماید. اما این فقط یک روی سکه است.
مشاغل اقتصاد گیگ با وجود انعطاف‌پذیری زیاد، درآمد پایداری ندارند. رقابت قابل توجهی میان نیروی کار در اقتصاد گیگ وجود دارد. کارفرمایانی که به دنبال ارائه بهترین خدمات با کمترین قیمت برای افزایش سود خود هستند نیز از این موضوع سوء استفاده می‌نمایند. صاحبان کسب و کارها با کاهش مبالغ پرداختی به نیروی کار در ازای انجام خدمات، حاشیه سود خود را افزایش می‌دهند.
در این شرایط کارگران نیز مجبور هستند برای حفظ ثبات درآمدی، ساعات کاری خود را افزایش دهند. در نتیجه ساعات بیشتری از شبانه‌روز را به کار اختصاص می‌دهند. در بسیاری از مواقع این افراد علاوه بر این که مشمول قانون کار نیستند و از حمایت‌های اجتماعی بهره‌مند نمی‌شوند، عایدی مالی کمتری نسبت به مشاغل سنتی و تمام وقت خواهند داشت.
درواقع نیروی کار راهی جز پذیرش این مبالغ ناچیز و حفظ درآمد خود نخواهد داشت. سوء استفاده از این ناچاری شکل جدیدی از استثمار در اقتصاد گیگ است، تضییع حقوق کارگران و بهره‌کشی از خدمات آن‌ها با کمترین هزینه .
