۱- کلیشه های جنسیتی چیست؟
کلیشه های جنسیتی شامل رفتار و نگرش هایی است که برای زنـان و مـردان در فرهنگـی خـاص مناسب قلمداد میشود و در جریان اجتماعی شدن از همان سال هـای ابتـدای کـودکی آموختـه میشوند. این نقش ها، اغلب اطلاعاتی درباره ظاهر جسمانی، نگرش ها، علایق، صفات روانی- اجتمـاعی و نـوع شغل را در بر می گیرند.
باید توجه داشت که کلیشه ها و نقش های جنسـیتی برسـاختی اسـت کـه مختصـات زنـانگی و مردانگی را برای کودکان از همان ابتدا مشـخص مـیکنـند. بنـابراین، یکـی از جنبـه هـای مهـم اجتماعی شدن کودکان، پذیرفتن نقش های جنسیتی از جانب آنهاست. به طورکلی، کلیشه ها یا تصورات قالـب جنسـیتی، اعتقـادات و باورهـای فرهنگـی جامعـه را درباره آنچه باید نقش های جنسـیتی باشـند بازتـاب مـیکننـد.
۲- انیمیشن ها چه نقشی در ساخت ای کلیشه ها می توانند داشته باشند؟
از آنجا که انیمیشن برای کودک به مثابـه ابـزاری کارآمـد بـرای جامعـه پـذیری و آمـوزش تلقـی میشود و از سوی دیگر نزدیکی و مشابهت کاراکترهای ترسیم شده در انیمیشن ها بـه کـودک و شرایط عینی زندگی او سبب همذات پنداری گسـترده تـر میـان او و شخصـیت هـای انیمیشـنی میشود به سهولت نقش های جنسیتی مورد پذیرش و تقلید از جانب کودک قرار مـیگیـرد. بنا بر این رسـانه قدرتمنـد و پرنفـوذی چـون انیمیشن نقشی انکارناپذیر در برساخت و درک کودک از جنسـیت و نقـش هـای وابسـته بـه آن دارد.
در این رابطه کلنر[۱] نیز بیان میکند‌که‌رسانه های جمعی در‌شکل دهی پندار های اغلب افراد جامعه ازجمله کودکان بازنمود هایی را تولید میکنند که این بازنمود ها مخاطبان را وادار میکنند ایدئولوژی خاصی را بپذیرند. کودکان روزانه به مدت شش ساعت به طور متوسط تلویزیون تماشا میکنند. این کارتون ها به صورت مستقیم بر کودکان اثر می گذارند و به صورت پنهان نیز بر جامعه پذیری، اجتماعی شدن و… تاثیر میگذارند و کودکان در بزرگسالی طبق همان عمل می کنند.
۳- دیزنی غول انیمیشن سازی
کمپانی دیزنی به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های رسانه‌ای و سرگرمی جهان که به سرعت به یکی از بزرگ‌ترین استودیوهای هالیوود تبدیل شد از سال ۱۹۳۷ سفیدبرفی و هفت کوتوله را به‌عنوان اولین انیمیشن سینمایی‌اش منتشر کرده است و تا امروز داستان های پر زرق و برق زیادی را ساخته است که دل هواداران زیادی از سراسر دنیا را برده است.
به جهت فراوانی بالای انیمیشن های کمپانی دیزنی تنها دو مورد از آنها برای نشان دادن این که چه نکاتی را در پس پرده ها به کودکان القا می کنند و همچنین آشکار کردن تغییر رویه والت دیزنی مورد بررسی قرار گرفته است. انیمیشن زیبای خفته و انیمیشن فروزن(منجمد یا یخ زده).
۴- انفعال دخترانه؛ استراتژی والت دیزنی
اولین فیلم های دیزنی بر اساس داستان های فولکلور قدیمی ساخته شده اند و شخصیت پردازی چندانی ندارند برای همین است که سفید برفی، سیندرالا، آرورا (زیبای خفته)، خیلی زیبا هستند و فقط توانایی کار در منزل یا حرف زدن با حیوانات را دارند. آن ها اغلب بانویی در خطر هستند که باید توسط پرنس جذابی که تمام دنیا می خواهند همسرش بشوند نجات پیدا کنند. بنا براین تنها راه خوشحالی و خوشبختی بانوان ازدواج با مردی هست که نه شخصیت خاص و نه اسمی مشخص دارد!
کلیشـه هـای رایـج زنانه نظیر جذابیت، جوانی، مسئولیت پذیری، فضولی و دخالت کردن، انجام دادن کارهای خـانگی، روابط صمیمانه با اشیا و کلیشه های مردانه مانند انجام دادن فعالیت های بدنی، رزمی و نمایشـی، عصـبانی شـدن، ورزشـکاری و مشـاغل متعـدد و متنـوع در انیمیشـن هـای والـت دیزنـی اسـت. درمجموع، کلیشه سازی های جنسیتی و طبیعی سـازی آن در انیمیشن های والـت دیزنـی در مـوارد بسیاری رایج است. اغلب مردان با ویژگی های برتـر و مثبـت تـری بـه زنـان بـه تصـویر کشـیده میشدند که رسانه به واسطه قدرت هژمونیک خود این موارد را عادی و باورپذیر جلوه میداده است.
یکی از مهمترین ایدئولوژی های انیمیشن های دیزنی در گذشته، القای این نکته به دختران بوده است که یگانه راه رسیدن به خوشبختی، پیدا کردن شوهر و ازدواج است و همچنین تحقق خوشبختی و نجات دختر تنها به واسطه پسری پولدار و از طبقه اجتماعی بالا نمایش داده می شود. زیبایی برای دختران مهم ترین عنصر در جذب جنس مخالف است و اگر این ویژگی باشد، حتما پسری از راه میرسد و او را به آزادی، رهایی و آینده ای خوش می رساند. در واقع در این دست از انیمیشن ها، تلاش کردن که یک ارزش می باشد برای دختران ما نه به یک ضد ارزش بلکه به عنصری خنثی تبدیل می شود و کسی پیروز میدان است که از همه زیبا تر باشد.
در این رابطه می توان انیمیشن معروفی را به نام زیبای خفته مثال زد که داستان آن بر پایه همین نام نوشته شده است. آرورا شخصیت اصلی انیمیشن نوستالژیک زیبای خفته به حساب می‌آید که حتی نام آن برای کودکان و نوجوانان خیلی آشنا نیست… به این جهت که کودکان قرار است بیش از هر چیز محو زیبایی پرنسس شوند بنا بر این در این انیمیشن هویت و شخصیت(زن) اصلی داستان تنها با زیبایی او تعریف می شود و نام پرنسس که از بارز ترین مولفه های هویتی اوست در داستان از اهمیت چندانی برخوردار نیست و همگان بیش از آن که نام پرنسس داستان یعنی آرورا را بدانند او را با همان نام انیمیشن یعنی زیبای خفته می شناسند!
داستان نشان می دهد که آرورا تنها فرزند شاه و ملکه پس از اینکه در مراسم غسل‌تعمیدش توسط جادوگر نفرین میشود تا تولد شانزده سالگی با سه پری مهربان و دلسوز در یک خانه‌ی جنگلی زندگی می‌کند. او در تمام این مدت به غیر از دایه‌هایش هیچ‌کسی را نمی‌بیند و به صورت مداوم از ارتباط و صحبت با غریبه‌ها منع میشود. با این اوصاف با وجود زیبایی‌اش انسانی است که مهارت‌های ارتباطی‌اش بسیار ضعیف است. از همه‌ی این‌ها که بگذریم این پرنسس زیبا تنها ۱۸ دقیقه یا ۲۵ درصد از زمان فیلم را به خود اختصاص می‌دهد و کل دیالوگ‌هایی که در فیلم بیان می‌کند بسیار کم است! بنا بر این در نهایت می توان به این رسید که آرورا به جز امتیاز موروثی پرنسس بودن و زیبایی هیچ ویژگی دیگری برای ارائه دادن ندارد و از طرفی در مقابل او شاهزاده سوار بر اسب سفیدی وجود دارد که با قدرتی حیرت انگیز او را از چنگ تمام مصیبت ها نجات می دهد. نقطه پایانی داستان نیز با ازدواج شاهزاده و پرنسس پایانی رویایی را برای مخاطب رقم می زند.
به طور کلی در انیمیشن هایی مثل زیبای خفته، سیندرلا ، سفید بر فی و… دختران با کلیشه های چون کم حرف و آرام بـودن، کم تحرکی و انفعال، توجه به وضعیت ظـاهری و نـوع پوشـش خـود، سـطحی نگـری و بـه دور از بلندپروازی بازنمایی شده اند.
اما کمپانی دیزنی در حال حاضر سیاستی متفاوت را در پیش گرفته است به شکلی که دختران به مثابه قهرمانانی هستند که از کلیشه های جنسیتی رایج گذشته فاصله گرفتند. در قسمت دوم یادداشت و ادامه همین مطلب به بررسی استراتژی جدید والت دیزنی و افول کلیشه های جنسیتی در انیمیشن فروزن پرداخته شده است.
[۱] Kellner
