سایبرپژوه– انیمه یک ژانر سمعی و بصری ژاپنی است که مخفف کلمه «انیمیشن» است. منحصر به فرد بودن آن در پیچیدگی روایی و زیباییشناسی خاص آن نهفته است. اما انیمه علاوه بر اینکه یک محصول سرگرمی با گسترش چشمگیر جهانی است، همزمان دریچهای به سوی ژاپن است زیرا جنبه های مختلفی از فرهنگ خود را به نمایش میگذارد. این موارد میتواند از غذا، زبان، معماری، جشنها، مراسم مذهبی، آداب و رسوم، هنر، لباس و اساطیر تا نحوه ارتباط روزمره مردم باشد. ناهمگنی تولیدات همچنین بیانگر میزان گستردگی و تنوع فرهنگ ژاپنی است، به ویژه بحران هویت این کشور که در آن انیمه به عنوان زمینهای از تنش بین سنت و مدرنیته ساخته میشود.
ریشه های انیمه
این ژانر تکامل فنی مانگای سنتی ژاپن تلقی میشود که در اواخر قرن ۱۹ و اوایل قرن ۲۰ ظهور کرد. تصادفی نیست که از زمان گشایش تجاری و فرهنگی ژاپن به وجود آمده است. این کشور تا زمان ورود کشتیهای جنگی آمریکایی در سال ۱۸۵۳ به مدت دو قرن در انزوا بود. به دنبال توافق نامههای تجاری با این کشور غربی، ژاپن سیستم فئودالی را برای دورهای از مدرنیزاسیون کنار گذاشت که تا امروز ادامه دارد. مانگا و انیمه هم بیانگر گذار از ژاپن سنتی به ژاپنی جهانی شده هستند.
مانگا، کمیک ژاپنی یا بهتر بگوییم هنری است که سبک نقاشی سنتی ژاپن (ukiyo-e) و قالب کمیک غربی را متحد میکند. در واقع این اصطلاح توسط نقاش هوکوسی[۱] ایجاد شده است. با این حال اوسوما توزاکا[۲] به عنوان پدر مانگای مدرن نام یافته است. این به دلیل کیفیت تولید پربار و تأثیر فنون وی است.
محبوبیت مانگاها و پیشرفتهای تکنولوژیکی باعث شد که اولین فیلمهای کوتاه انیمیشن بر اساس این داستانها در اواسط قرن بیستم ظهور کنند. مانگاها امروزه به عنوان انیمیشن شناخته میشوند و ویژگی آنها دوستانهتر و پویاتربودن و قابلیت انعطافپذیری و جهانی بودن است. مورد اخیر این اجازه را به آن داد تا بتواند در جهان بدون تبعیض مذهب، زبان، جنسیت یا سن گسترش یابد.
زیبایی شناسی و روایت انیمه
یکی از مشخصههای اصلی انیمهها، نحوه پیشبرد داستان است. اول از همه، روایت معمولاً رقابت شخصیتهای خوب و بد نیست. درعوض در مقایسه با انیمیشنهای غربی تمایل به پیچیدگی بیشتری و بازنمود کمتری دارد. از یک طرف، کاراکترها شخصیت مشخصی دارند که رابطه آنها با دیگران به روشی واقعیتر و انسانیتر حفظ میشود. بعلاوه، صرف نظر از جهان یا زمان روایت، داستان در حالی توسعه مییابد که قهرمانان اصلی آن در زندگی روزمره خود هستند. از طرف دیگر، تقریباً همیشه، موقعیت مکانی یا زمانی انیمیشن باید در قلمرو ژاپن یا با توجه به رابطه با ژاپن باشد.
یکی دیگر از ویژگی های خاص انیمه، سبک طراحی است. اگرچه آنها سبک منحصر به فردی ندارند، اما تصاویر آنها یک رمان بصری است و به راحتی از کمیکها متفاوت میشود. یکی از دلایل این امر وجود رنگهای روشن است. دیگر این که به طور کلی، ویژگیهای شخصیتها تقریباً انسانی است. چشمان آنها گرد و بزرگ (همان صورت) ، بینی و دهان آنها نازک است و مدل موهای منحصر به فردی دارند. در مورد بدن، شانهها معمولاً به اندازه سرشان هستند که توسط یک گردن بلند و نازک نگه داشته میشوند. اگر شخصیتها واقعی بودند، قادر به ایستادن نبودند. از طرف دیگر، این انیمیشن۰ها با زیبایی و ظرافتشان تمییز داده می شوند.
ارزش ها انیمه
بسیاری از اثرگذاری انیمهها از طریق انتقال پیامهای مثبت به مخاطبان صورت میگیرد. به عنوان نمونه فَتیو (fight به زبان انگلیسی) اخلاقی است که در آن اگر شخصیتهای شما یک تلاش فوق بشری انجام دهند، انواع مختلف نتایج مثبت را مشاهده خواهند کرد. در این مورد؛ Saint Seiya و Dragon Ball Z ، دو نماد مشهور در جهان هستند. فقط کسانی که قلب پاکی دارند و اراده خود را در آن قرار میدهند، از موانع عبور میکنند و به آنچه میخواهند، میرسند. آغازها و پایانها (آهنگهای آغازی و پایانی هر انیمه) اغلب این ارزشها را تکرار میکنند. به این ترتیب، خالقین انیمه ایدههای خاصی را با توجه به اندیشه ملی خود القا میکنند.
اما از سوی دیگر، اثرگذاری منفی بر اساس انتقاد از ساختارهای کشور ژاپن نیز وجود دارد. در یک انیمیشن خاص، شخصیتها معضلات اجتماعی را به عنوان شهروند بیان میکنند. چنین موردی در مورد به ان اچ کی خوش آمدید[۳] وجود دارد، که در آن یک جوان ۲۵ ساله پس از ناخوشایندهای بیکاری، عدم تحصیل و ارتباط با مردم، از نظر اجتماعی منزوی میشود.
کمرویی شدید در میان ژاپنیها نیز یک مشکل است. عابران معمولاً بندرت خیره نگاه میکنند و از آن اجتناب میکنند و سعی دارند از فضای شخصی خود مراقبت کنند. در انیمیشن مسافرت چیهیرو[۴]، فرد نابینایی به دلیل ترس از چیزهای ناشناخته بر اساس محافظت بیش از حد مادر در شخصیت Bô نشان داده شده است. مرد جوان همچنین از ترس یا ناامیدی نسبت به انتظارات جامعه خود را در اتاقش محبوس میکند.
مسافرت چیهیرو همچنین رابطه ژاپن امروز با دنیای کار را نشان میدهد [ که ارزش بسیاری برای آن قائل هستند]. داستان، آگاهی از کار در کندوی عسل را نشان میدهد. قهرمان اصلی Chihiro با وجود کودکی شروع به کار میکند و تقریباً شخصیت واقعی خود را فراموش میکند. شخصیتهای دیگر مانند Lin، بدون چهره یا Bô نیز این ویژگی را به نمایش میگذارند. در محل کار، آنها کاملاً از زندگی شخصی خود جدا می شوند. عنصر دیگری که انیمه را در معرض دید قرار میدهد سلسله مراتب برجسته شرکتهای ژاپنی است. این نماد حتی در صندلیهای اختصاص یافته به هر کارگر در جلسات نمادین است.
انیمیشن Evangelion بحران بین پدری، تقریبا برده کار و پسرش را در بحبوبه پریشانی نوجوانان به ما نشان میدهد. همه اینها با داستانی قوی از روباتها همراه است که توسط نوجوانانی که باید دنیا را از دست برخی موجودات به نام فرشته نجات دهند هدایت میشوند. این انیمه روابط متعارض والدین و کودک را نشان میدهد ، که با رها شدن، ناامیدی و عدم توانایی در ابراز محبت مشخص میشود.
حتی در دنیای معاصر، هنوز هم معمول است که فکر کنیم یک عمر باید در یک شرکت بمانیم، که به آن وفادارتر از خانواده خود هستیم. فشار بیش از حد معمول کار باعث مرگ یا حتی خودکشی بسیاری از ژاپنیها شده است. با این وجود، این انیمیشن تأکید میکند که کار با وقار است. کار همان چیزی است که مردم را از حیوانات جدا میکند، خواه یک کودک شبیه Chihiro باشد یا یک پیرمرد مانند Kamaji.
سنت و مدرنیته
موضوع استدلالها اغلب در یک زمینه روانشناختی اجتماعی خاص سبک زندگی ژاپنی ارائه میشود. اگرچه برخی از انیمیشنها علمی تخیلی هستند یا در زمان حاضر قوام یافته هستند و یا مصنوعات تکنولوژیکی هستند، همچنان آداب و رسوم سنتی ژاپن قابل مشاهده است. این معمولاً در منابع دینی منعکس میشود. جشنهای مذهبی شینتو[۵] و بودایی[۶] دارای نفوذ بسیاری هستند حتی اگر بسیاری از ژاپنیها دیگر به آن معتقد نباشند. بخشی از منظرههایی که داستانها در آن رقم میخورد معابد را به عنوان موضوعی تحسین برانگیز نشان میدهد.
در موارد دیگر، شخصیتهای تاریخی مانند سامورایی با آنها زیباییشناسی سنتی از دوران فئودالی نشان داده می شود. در آنجا، آنها بخشی از تاریخ کشور را از طریق Bushido (قوانین رفتاری سامورایی) نشان میدهند. وجود یوکایهای[۷] متنوع (موجودات اسطورهای ژاپنی) یا شخصیتهای تئاتر کابوکی[۸] به ساخت افسانههای سنتی ژاپن در تخیل بینندگان کمک میکند.
مسافرت چیهیرو، سفر فرهنگی عمیق ژاپن بین مدرنیته و سنت را نشان می دهد. شخصیت اصلی، یک دختر، با یک توری[۹] به جنگل میرود و از دیدن dôsojin ترسیده است: خدایان شینتو که با مسافران و جادهها مرتبط هستند. او از آنها میترسد زیرا آنها را نمیشناسد. او تصویر جوانی است از ریشه و فرهنگ سنتی خود جدا افتاده است.
بحران هویت ژاپن
فرهنگ آن ترکیبی از عناصر تاریخی – فرهنگی تشکیل شده است که در زمان حال به هم میرسند. برای کشف قله فناوری و فرهنگ عوام فقط باید به توکیو[۱۰] سفر کنید. اما اگر از کیوتو[۱۱] بازدید کنید ، زمان خود را به دوره ادو[۱۲] بر میگردانید. آنجا شبیه کارت پستالهای ژاپن فئودالی است. چشم انداز آن پر از جادههای سنگی، قلعههای شاهنشاهی و معابد شینتو است. اگرچه زندگی روزمره آیین ژاپنی دیگر مانند گذشته نیست، اما احترام به اعتقادات، خصوصاً برای افراد مسن که از ترک آداب و رسوم هزاره امتناع میورزند همچنان ادامه دارد.
هنوز سالهای کافی برای سازگاری جامعه ژاپن با مدرنیته جدید نگذشته است. امروزه حتی میتوان گفت که کشور در آن مرحله گذار است. به همین دلیل است که شهرهای بسیار متفاوتی را از یکدیگر میبینیم. از یک سو، جوانان جهانیسازی و از آن خودسازی گفتمانهای غربی را می پذیرند. از سوی دیگر، افراد مسن از ترک سنتهای خود سر باز میزنند.
ژاپن جایی است که فرهنگ هزاره با مدرنیته چنان غیرمعمول درهم میآمیزد که گاهی ممکن است فکر کنید در یک فیلم علمی تخیلی هستید. در خیابانهای آن، شما میتوانید با طرفداران انیمه و زنان با کیمونو[۱۳] ملاقات کنید. این تقابل در انیمیشن نیز وجود دارد. بنابراین، این یک ژانر سمعی و بصری ساده و سرگرم کننده نیست، بلکه منبعی برای یادگیری درمورد دوگانگی فرهنگ ژاپنی و زندگی ژاپنیها است.
[۱] Hokusai
[۲] Osamu Tezuka
[۳] Welcome to NHK
[۴] Chihiro’s Journey
[۵] Shinto
[۶] Buddhist
[۷] yokai
[۸] kabuki theater
[۹] Torii یک دروازه سنتی ژاپنی است که معمولاً در ورودی یا داخل یک زیارتگاه شینتو یافت میشود، جایی که به طور نمادین انتقال از زندگی روزمره به مقدس را نشان میدهد.
[۱۰] Tokyo
[۱۱] Kyoto
[۱۲] بخشی از تاریخ دوران پیشامدرن ژاپن است که از سال ۱۶۰۳ تا ۱۸۶۸ میلادی را در بر میگیرد. این دوره همچنین با نام دوره توکوگاوا نیز شناخته میشود.
[۱۳] یک لباس سنتی ژاپنی و لباس ملی ژاپن است.
