آیا محدودیت اینترنت راه حل مناسبی برای مقابله با اعتراضات است؟

سایبرپژوه– نتایج یک بررسی نشان می دهد که در مواقع ناآرامی های اجتماعی و اعتراضات مردمی در کشورهای مختلف، قطع اینترنت در سرکوب یا مقابله با ناآرامی ها، سیاست اثربخشی نبوده است.

ماه گذشته معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری روسیه سفید یا بلاروس به خیابان ها آمدند و در پی این اعتراضات، دولت نیز تصمیم گرفت اینترنت را ابتدا محدود و سپس قطع کند. اما اگر اقدام به قطع اینترنت به منظور جلوگیری از تظاهرات انجام شده، به وضوح مشخص است که این سیاست شکست خورده است؛ زیرا پس از آن نیز، آتش اعتراضات فروکش نکرد و هزاران نفر در هفته های پس از آن همچنان در خیابان ها به درآمدن نام الکساندر لوکاشنکو از صندوق های رای، اعتراض می کنند.

اما روسیه سفید تنها کشوری نیست که در آن، از قطع اینترنت برای مقابله با اعتراضات استفاده شده است. در یک دهه گذشته، علاقه حکومت ها به قطع اینترنت در مواجهه با ناآرامی ها روز به روز افزایش یافته است. پیش از مورد روسیه سفید، اتفاقات مشابهی در هند رخ داد، کشورهای آفریقایی از این شیوه استفاده کرده اند و در ایران نیز، به همین شیوه عمل شده است.

اما محققان می گویند این رویکرد، معمولا جواب نمی دهد و نمونه روسیه سفید نیز تاییدی بر این مدعاست. همچنین در برخی موارد، قطع اینترنت حتی موجب به خشونت کشیده شدن تظاهرات شده است.

یان ریدژاک (Jan Rydzak) محقق و تحلیلگر موسسه غیر انتفاعی Ranking Digital Rights می گوید: به ندرت دیده ایم که قطع اینترنت موجب به صفر رسیدن اعتراضات بوده باشد.

ریدژاک و همکارانش در تحقیقی که نتایج آن در قالب مقاله ای در ژورنال بین المللی ارتباطات به چاپ رسیده، اتفاقات حرکات اعتراضی در کشورهای آفریقایی و اقدام دولت ها برای قطع اینترنت یا سانسور بخش هایی از وب، مانند شبکه های اجتماعی را بررسی و مستند کرده اند.

محققان در این بررسی قادر به نشان دادن اثرگذاری این اقدام نبوده اند؛ برای مثال، بررسی ها نشان می دهد که قطع اینترنت، همواره با تظاهرات خشونت آمیز مرتبط بوده، اما شواهدی مبنی بر اثربخش بودن سیاست قطع اینترنت در فرونشاندن اعتراضات مشاهده نشده است.

یکی از نمونه های مورد بررسی، قطع کامل دسترسی به شبکه های اجتماعی در جریان اعتراضات دسامبر ۲۰۱۷ در اتیوپی بوده است. به نوشته محققان بررسی مذکور، این اقدام به منظور مقابله با اعتراضات مرتبط با تنش های قومیتی در بخشی از اتیوپی کاملا شکست خورده است و در واقع، در طول قطع دسترسی، میزان برخوردهای خشونت آمیز رشد داشته است.

محققان در این بررسی از داده های مکانی مرتبط با تظاهرات و میزان خشونت آمیز بودن آنها استفاده کرده اند؛ اما به اطلاعات تفصیلی مرتبط با تعداد تظاهرکنندگان یا شکل فعالیت های آنلاین پیش از قطع اینترنت یا سانسور شبکه های اجتماعی دسترسی نداشته اند.

دبورا براون، محقق ارشد سازمان دیده بان حقوق بشر می گوید: درک این موضوع، در تشریح تداوم حرکت های اعتراضی در زمان اختلال در ارتباطات بسیار کلیدی است.

وی می افزاید: مداخلات فناورانه برای ساکت کردن فعالان کافی به نظر نمی رسد و خواسته های مردم را تغییر نخواهد داد. مردم می خواهند صدای شان شنیده شود؛ بنابراین، به این دلیل که ارتباطات مختل شده، در خانه نمی مانند.

علاوه براین، به گفته ریدژاک، گروه های فعال سیاسی و اجتماعی، در صورت قطع اینترنت، راه های خلاقانه دیگری خواهند یافت و استراتژی های ارتباطی خود را بر مبنای آن تغییر می دهند.

وی مورد روسیه سفید را مثال می زند و می گوید: معترضان در این کشور، به استفاده از وی پی ان ها به منظور تداوم دسترسی به شبکه های اجتماعی روی آوردند و در مواردی که شبکه های ارتباطی، پیام رسان هایی مانند واتس اپ و تلفن همراه نیز مختل شد، از تلگرام برای ارتباطات خود استفاده کردند.

اما سوال این است که اگر قطع اینترنت، اعتراضات و ناآرامی ها را پایان نمی دهد، چرا مقامات همچنان از این روش استفاده می کنند؟

جاس رایت (Joss Wright) محقق انستیتو اینترنت دانشگاه آکسفورد می گوید: به نظر می رسد قطع اینترنت، تاکتیکی است که از آن با عنوان «آخرین چاره» نام برده می شود.

اما به گفته وی، این استراتژی نیز ناپخته است، زیرا موجب گسترش شایعات و اطلاعات غلط از طریق سایر کانال ها می شود که می تواند نتایج غیر قابل پیش بینی داشته باشد.

ریدژاک نیز با نظر رایت موافق است. وی می گوید: قطع ارتباطات، فضایی اکنده از ترس و عدم قطعیت ایجاد می کند.

به گفته وی، قطع اینترنت به عنوان راهکار نمایش صریح قدرت، می تواند موجب رشد احساس هرج و مرج در یک کشور یا منطقه شود. این احساس موجب وضعیت ناپایدار و خارج از کنترل می شود در حالی که حکومت ها قصد دارند نشان بدهند که اوضاع تحت کنترل آنهاست. داده های موجود هم نشان می دهد که با قطع ارتباطات، عملا اوضاع از دست دولت ها خارج می شود.