شبکه «شاد»، سقف پتانسیل آموزش مجازی در ایران؟
آیا واقعا «شاد» انتظارات عمومی را برآورده می‌سازد؟
سایبرپژوه – شیوع ویروس کرونا باعث محرومیت بیش از ۱.۵ میلیارد دانش آموز در سراسر جهان از حضور در مدارس آموزش مجازی شده است. در سال جدید تحصیلی کرونا زده دیگر خبری از ذوق دانش‌آموزان برای جلد کردن کتاب‌‌های درسی و خرید لوازم تحریر جدید نیست و به جای آن شاید دغدغه خرید یک دستگاه هوشمند برای شرکت در کلاس‌های آنلاین مدارس جایگزین شده باشد.
این در حالی است که هنوز پس از گذشت یک هفته از بازگشایی مدارس در ۱۵ شهریور چگونگی حضور دانش‌آموزان در مدارس در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. وزارت آموزش و پرورش دو روز مانده به بازگشایی مدارس خبر از حضور فیزیکی دانش‌آموزان در سال تحصیلی جدید داد، این موضوع موجی از انتقادات جامعه‌پزشکی و نگرانی خانواده‌ها را به دنبال داشت، به این صورت که اگر در شهری وضعیت سفید بود کلاسها حضوری برگزار شود و در غیر این صورت آموزش مجازی باید در کنار آموزش فیزیکی ادامه داشته باشد و برقراری کلاسها در شبکه شاد ادامه پیدا کند. روز اول مدارس با وجود اینکه خبرهای رسمی وزارت بهداشت حاکی از قرمز بودن وضعیت ۹۹ شهرستان کشور و ۲۸ استان می‌داد، مدارس بازگشایی شد و وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد که اصل با آموزش حضوری است.
در نهایت به نظر می‌رسد اعتراضات خانواده‌ها، جامعه پزشکی به اقدامات وزارت آموزش و پرورش باعث شد تا پس از یک هفته از آغاز مدارس، این وزارتخانه اعلام کند که دانش‌آموزان می‌توانند یکی از دو روش آموزش حضوری یا مجازی را انتخاب کنند.
آموزش مجازی با برنامه شاد
شبکه آموزشی دانش آموز یا همان طرح شاد ، طرحی احیا شده از یک برنامه قدیمی است که سیستم آموزشی کشور مدت‌هاست به دنبال اجرای آن است. پروژه‌های متفاوت هر بار با نام‌های مختلف به نتیجه نرسید تا به امروز که با شیوع بیماری کرونا دوباره و به طور جدی به اجرا در آمده است. پس از همه‌گیری ویروس کووید۱۹ که به تعطیلی مدارس منجر شد، آموزش مجازی مورد توجه قرار گرفت و بعد از یک ماه تعطیلی، دانش‌آموزان از فروردین ماه ۹۹ بر بستر شبکه شاد، به مدارس برگشتند.
اما آموزش از راه دور در این ۵ ماه تحصیلی تجربه خوبی برای دانش‌اموزان و معلمان نبود و شبکه شاد از جهات مختلفی مورد انتقاد قرار گرفت. سید حسن الحسینی، مشاور وزیر و مدیر شبکه شاد در گفت و گو با آی‌تی ایران با تاکید بر این که در این شرایط سخت شبکه شاد دستیار سلامت دانش‌آموزان، معلمان و خانواده‌ها به شمار می‌آید؛ می‌گوید مشکلات شبکه شاد در ماه‌های ابتدایی قابل چشم‌پوشی نیست اما با توجه به اقداماتی که به تازگی صورت گرفته و اضافه کردن افزونه‌ها وقابلیت‌های جدید به این برنامه، در نسخه جدید این اپلیکیشن که در آن چالش‌های زیرساخت فنی مانند سرعت پایین تا حتی الامکان حل شده است. همچنین به گفته وی امکان حضور و غیاب، برگزاری آزمون‌ها و غیره به آن اضافه شده است. او معتقد است امکانات جدید شبکه شاد تعامل‌ها سطوح مدیریتی در رابطه با آموزش و پرورش و تعامل متقابل دانش‌آموزان و معلمان قویتر خواهد شد
تعداد کاربران شبکه شاد
آمارهای آموزش و پروش حاکی از آن است که بیش از ۱۲ میلیون دانش‌آموز در شبکه شاد فعال هستند؛ این در حالی است که نتایج نظرسنجی اخیر وزیر ارتباطات که در صفحه اینستاگرامی خود برگزار کرد نشان می‌دهد که تنها ۲۷ درصد مردم از شبکه شاد استفاده کرده و ۷۳ درصد آنها برای آموزش مجازی سایر پیام‌رسان‌ها و ابزارها را ترجیح می‌دهند.
همچنین ۹۰ درصد افرادی که در این نظر سنجی شرکت‌کردند چالش اصلی خود را هزینه اینترنت حاصل از آموزش دور اعلام کردند. مشاور وزیر و مدیر شبکه شاد نظرسنجی در یک اپلیکیشن خارجی را معتبر ندانسته و می‌گوید که با توجه به آمارها ودیتاهای رسمی که آموزش و پرورش از تعداد دانش‌آموزان فعال در شبکه شاد ارائه داده است، به نتایج این نظرسنجی باید کمی به دیده تردید نگریست و نظرخواهی باید بی‌طرفانه انجام شود.
سیاست اصلی آموزش و پرورش ایجاد بستری مناسب برای یادگیری است مشاور وزیر آموزش و پرورش
به گفته وی تعریف بسته‌های اینترنت برای دانش‌آموزان، دانشجویان و معلمان نیاز جدی است و وزارت آموزش و پرورش به دنبال این است که قیمت اینترنت آنها را به حداقل رسانده یا رایگان کند. او می‌گوید که سیاست اصلی آموزش و پرورش ایجاد بستری مناسب برای یادگیری است و در صورتی که قیمت اینترنت برای کاربران شبکه شاد تغییری نکند شاهد حجم گسترده‌ای از بازمانده از تحصیل روبه‌رو خواهیم شد.
در دسترس نبودن دستگاه‌های هوشمند برای همه دانش‌آموزان از یک سمت و افزایش دوباره قیمت موبایل در بازار از سوی دیگر، در این میان افزایش قیمت‌های بسته‌های اینترنت و مشکلات زیرساختی این شبکه از جمله چالش‌هایی بود که در این مدت مردم با آن درگیر بودند و تنها دودش به چشم دانش‌آموزان رفت که تعداد زیادی از آنها از تحصیل درمانده شدند.
مشکلات والدین و معلمان
رونمایی ناگهانی از نسخه ابتدایی اپلیکیشن شاد علاوه بر اینکه مزیت‌هایی برای دانش‌آموزانی که امکان حضور در مدارس را نداشتند داشت، اما از سوی دیگر به علت نبود هیچ زیرساخت و آمادگی، تا مدت‌ها معلمان و دانش‌آموزان برای استفاده از آن دچار چالش کرد و این اپلیکیشن ظرفیت پذیرش این حجم از تقاضا را هم نداشت، برای مثال یکی از نقدهایی که معلمان به این شبکه وارد می‌کنند، مشکلات زیرساخت فنی آن به خصوص سرعت پایین است، آنها ادعا دارند که ارسال هر فایل زمان زیادی می‌برد و امکان پاسخ پرسش و پاسخ همزمان هم وجود ندارد. به همه این مشکلات باید گران شدن بازار موبایل و تبلت را هم اضافه کرد، پس از چند روز از رونمایی نسخه اولیه شبکه شاد، به طرز باورنکردنی قیمت‌های موبایل افزایش پیدا کرد و این گرانی طی روزهای اخیر هم شدت گرفته است
گرانی تبلت و موبایل طی روزهای اخیر خانواده‌ها را در خرید تجهیزات و استفاده از شبکه شاد با چالش بزرگی روبه رو کرده اس
تهیه گوشی هوشمند با قابلیت نصب این برنامه، تبدیل شد به یکی از چالش‌های بزرگ خانواده‌ها، در شرایط سخت کرونا که بیش از هر زمانی سبد خانوار کوچک شده است، امکان تهیه گوشی و تبلت عملی سخت است و باعث ترس محرومیت فرزندانشان از آموزش مجازی شد. مشاور وزیر و مدیر شبکه شاد در پاسخ به این سوال که یکی از بزرگترین‌چالش‌ها محرومیت آن دسته از دانش‌آموزانی بود که قادر به تهیه گوشی هوشمند با قابلیت نصب این برنامه نبوده‌اند، در سال جدید آموزش و پرورش چه برنامه‌ای برای آنها در نظر گرفته است پاسخ می‌دهد: برای افرادی که دسترسی به این بسته‌ها ندارند برای برای سال تحصیلی جدید آموزش ترکیبی (آموزش حضوری، مجازی، تلویزیون و بسته‌های آموزشی) در نظر گرفته شده است. به این صورت که شهرهایی با جمعیت کم که در وضعیت سفید هستند کلاسها را به صورت حضوری برگزار کنند.
همچنین آموزش و پرورش طی همکاری‌هایی که با صدا و سیما داشته است، آموزش از طریق تلویزیون با برنامه‌ریزی دقیق ارائه خواهد شد. بسته‌های آموزشی هم به صورت رایگان به دانش‌آموزان تعلق خواهد گرفت که شامل فیلم‌های آموزشی است. همچنین او درباره مشکلاتی که معلمان و دانش‌آموزان با شبکه شاد داشتند خاطرنشان کرد که در نسخه جدید همه این مشکلات برطرف شده است و با اضافه کردن قابلیت‌های جدید استفاده آن بسیار آسان‌تر و کاربردی‌تر شده است
یکی از نگرانی‌های والدین آفت‌های فضای مجازی برای کودکان زمان استفاده از اپلیکیشن شاد است، در اینباره آذری جهرمی به والدین اعلام کرد که می‌توانند از بسته اختصاصی شاد که اپراتورها به زودی آن را ارائه خواهند داد، استفاده کنند. به این صورت که زمانی که این بسته روی سیم‌کارت فعال باشد، دسترسی به اینترنت صرفا برای یک‌سری از سایت‌های تاییدشده توسط وزارت آموزش و پرورش امکان‌پذیر است؛ و اگر همزمان هم کودک و هم والدین از یک گوشی استفاده می‌کنند، اپراتورها موظف شدهاند با تعریف یک کد دستوری ستاره‌مربع، امکان جابه‌جایی بسته فعال را فراهم کنند.
یکی دیگر از چالش‌هایی که والدین و معلمان در استفاده از شبکه شاد بر آن تاکید دارند، هزینه بسته‌های اینترنتی است، که به گفته وزیر ارتباطات در یک کار فشرده، تمام مدارس کشور به اینترنت پر سرعت و شبکه ملی اطلاعات به صورت رایگان متصل شدهاند. بنابراین در زمان حضور در مدرسه، استفاده از شبکه برای معلمان و دانش‌آموزان رایگان خواهد بود. همچنین برای مدارسی که از سایر ابزاری به جز شاد استفاده می‌کنند هم به زودی بسته ویژه دانش‌آموزی تعریف خواهد شد.
ویژگی نسخه جدید شاد
نسخه جدید اپلیکیشن شاد با نام شاد۲ ۱۵ شهریور با حضور وزیر آموزش و پرورش رونمایی شد. در نسخه شاد سه گروه کاربری مدیر، معلم و دانش‌آموز بر اساس شماره همراه ثبت شده است که احراز هویت می‌شوند. همچنین معلم می‌تواند با تعیین برنامه هفتگی کلاسی و با مراجعه به لیست کلاسها از وضعیت حضور هر یک از دانش‌آموزان اطلاع حاصل کند در کلاس آنلاین به صورت خودکار هر هفت دقیقه حضور دانش‌آموزان ثبت شده و به معلم اطلاع داده می‌شود.
افراد با استفاده از سرویس ارتباط زنده یک طرفه، با انتخاب گزینه پخش زنده برای افراد آن گروه ارتباط لایو یک طرف ایجاد کند و پخش زنده تا ۲۴ ساعت قابل دانلود است و معلم در کلاس آنلاین می‌تواند با انتخاب پخش زنده دوطرفه کلاس‌های آنلاین تعاملی با هدف پرسش و پاسخ دانش‌آموزان برگذار کند. تماس دوسویه به منظور آزمون شفاهی که نیاز به دیدن تصویر دانش‌آموز است یا ارتباط مدیر و معلمان قابل استفاده است.
از دیگر امکانات نسخه جدید شاد آزمون‌ساز، تکالیف دانش آموزان، شبکه اجتماعی شادینو، نظرسنجی و تلویزیون اینترنتی شاد است. همه این‌ها در حالی به عنوان ویژگی‌های جدید مطرح شده که گزارشها حاکی است که شبکه شاد تا اواخر هفته گذشته صرفا برای گروهی از دانش آموزان فعال شده و در بسیاری از مدارس هنوز فعال نیست.
تجربه آموزش و پرورش کشورهای دیگر در کرونا
به طور کلی اگر بخواهیم کشورها را به لحاظ وضعیت آموزشی در کرونا دسته‌بندی کنیم، سه حالت را می‌توانیم در نظر بگیریم؛ حالت اول کشورهایی هستند که مدارسشان اصلاً تعطیل نشد و تعدادشان بسیار محدود است مانند تایوان و ترکمنستان. مدارس برخی کشورها تعطیل شد اما به علت همکاری با راه‌اندازی کسب و کار دوباره باز شدهاند. همچنین در خرداد سال جاری به مرور ۶۰ کشور مدارس خود را باز کرده‌اند که بیشتر شامل کشورهای اروپایی می‌شوند.
در چین، ژاپن و کره جنوبی نیز مدارس با رعایت فاصله‌گذاری باز شدهاند اما در حالت سوم، کشورهایی بودند که تعطیلی کامل زودهنگامی را تا پایان سال تحصیلی اعلام کردند مانند امارات، کویت و ۴۴ ایالت از ۵۰ ایالت آمریکا. اسپانیا و ایتالیا نیز در همین زمره هستند چرا که شدت بحران در این کشورها زیاد بود. طبق آمار یونسکو، ۴۰ درصد دانش‌آموزان دنیا از آموزش‌های تلویزیونی استفاده می‌کنند، ۵۰ درصد جمعیت دانش‌آموزی جهان به یارانه دسترسی ندارند، ۷۰۶ میلیون یعنی ۴۳ درصد به اینترنت دسترسی ندارند، ۵۶ میلیون تحت پوشش شبکه موبایلی نیستند.
بنابراین شرایط دنیا شرایطی نبود که همه از طریق این پلتفرم‌ها آموزش ببینند. یونیسف در جهت کمک به آموزش کودکان ۱۳ میلیون دلار به بیش از ۱۴۵ کشور با درآمد پایین و متوسط اختصاص داده که ۹ میلیون دلار آن از سمت سازمان مشارکت جهانی برای آموزش بوده است.
یونیسف اعلام کرده که این بودجه در زمینه‌هایی چون حمایت از برنامه‌های دولت‌ها در حوزه واکنش به بحران هزینه می‌شود مواردی چون جمع‌آوری اطلاعات و برنامه‌ریزی برای بازگشایی مدارس، حمایت از برنامه‌ریزی و اجرای عملیات ایمن‌سازی مدرسه و تبادل اطلاعات مرتبط با خطرات شامل ترجمه، چاپ، آموزش حمایت روانشناختی و سلامت روان به معلم‌ها و مراقبین کودکان، اطمینان از تداوم آموزش و دسترسی به برنامه‌های یادگیری از راه دور شامل طراحی و آماده‌سازی برنامه‌های آموزشی جایگزین از طریق اینترنت، رادیو و تلویزیون. کشور ترکیه نیز در رابطه با آموزش از را دور ادعا دارد که توانسته به خوبی عمل کند.
وزارت آموزش ترکیه آموزش از راه دور را از طریق سه کانال تلویزیونی و افزایش ظرفیت شبکه فناوری اطلاعات آموزش (EBA) امکان پذیر کرده است که تاکنون پذیرای ۱۸ میلیون دانش آموز بوده است. شبکه EBA به عنوان بزرگترین پلت‌فرم آموزش دیجیتال در جهان که خدمات آنلاین ارائه می‌دهد، بیش از ۱۶۰۰ دوره درسی و بیش از ۲۰ هزار محتوا را در اختیار شاگردان می‌گذارد. گفتنی است که اپراتورهای کشور ترکیه به هر دانش‌آموزی ۸ گیگابایت اینترنت رایگان اختصاص داده‌اند. اما در چین اولین کشوری که توسط ویروس کرونا غافلگیر شد، طبق گزارشها مدارس و دانشگاه‌ها اولین نهادهایی بودند که از سوی دولت تعطیل شدند و تا ۲۲ ژانویه ۲۰۲۱ هم تعطیل خواهند بود.
چین از همان ابتدا اعلام کرد «مدارس و دانشگاه‌ها در دوران شیوع کرونا تعطیل است؛ اما آموزش و یادگیری تعطیل نیست.» بر همین اساس مقامات این کشور سازوکارهایی برای پیشبرد امور آموزشی و تحقیقاتی با تمرکز بر بستر فضای مجازی و آموزش از راه دور طراحی و تدوین کرده‌اند. ازجمله سازوکارهای جدی دولت چین می‌توان به تشکیل کمیته‌ای در هر دانشگاه برای پیگیری‌های فعالیت‌های آن دانشگاه درخصوص مواجهه با ویروس کرونا، برگزاری کلاس‌های درس در بستر فضای مجازی (ازجمله با استفاده از پلتفرم‌هایی چون (وی‌چت، تنسنت میتینگو … )، دسترسی رایگان به محتوای مقالات، کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها برای دانش‌آموزان، دانشجویان و اساتید؛ ارائه محتوای و تکالیف درسی ویژه دانش‌آموزان در بستر فضای مجازی ازسوی دولت و ایجاد امکان ارتباط دانش‌آموزان و اولیای آنها با مدیران و معلمان مدارس اشاره کرد.
اکثر دانشگاه‌های کشور چین جزوات آموزشی که سابقاً برای دریافت آنها نیاز به پرداخت هزینه بوده است، در این ایام به صورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار داده‌اند. در کنار دانشگاه‌ها بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها نیز فایل الکترونیکی کتاب‌ها را به صورت رایگان در دسترس مخاطبان قرار داده‌اند.
به لحاظ زمانی و به دلیل سرعت شیوع بیماری، کشورها فرصت زمان لازم را برای اتخاذ یک واکنش مناسب در اختیار نداشتند. تقریباً تا دوم اردیبهشت ماه ۱۳۹۹، یک میلیارد و ۵۷۹ میلیون دانش‌آموز و دانشجو در ۱۹۱ کشور از آموزش در مدرسه و دانشگاه محروم شدند. اواخر خرداد این تعداد تا یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون نفر کاهش پیدا کرد.
در بسیاری از کشورها از سال ۲۰۰۲ به مرور بحث آموزش از راه دور، آموزش الکترونیکی و مجازی حال چه به صورت آفلاین یا آنلاین پیگیری شده است. برای مثال در کشور روسیه در سال ۲۰۱۵ مدرسه مجازی احداث شد که از پایه اول تا دوازدهم دروس به صورت الکترونیکی در اختیار دانش آموزان قرار می‌گرفت. همه دانش آموزان در روسیه در سیستم رسمی و مجازی ثبت نام می‌کنند برای همین در این کشور آمادگی و زیرساخت برای واکنش به کرونا بیشتر بود. اما در ایران که چند سالی است که صحبت از آموزش الکترونیکی مطرح است اما هیچ اقدام جدی در این باره نشده بود و شاید کرونا فرصتی را به بخش آموزش کشور تحمیل کرد تا تقریباً تمام معلمان، استادان و دانش‌آموزان و اساتید با نحوه آموزش مجازی آشنا شدند. فضا و نظام آموزشی در سراسر جهان دچار تغییرات عمیقی شده اما هنوز برای درک ابعاد تغییرات ناشی از کرونا آن زود است.
