ثروت ملل در عصر دیجیتال: عناصر سینمای سایبرپانک (قسمت ۵)

تصوری که ما از سرمایه‌داری داریم، معمولا شکل و شمایل پیشادجیتالی دارد. مرد چاقی را در ذهن خودمان تصور می‌کنیم که پشت میز مجللی نشسته و سکه‌های طلایش را بر روی هم می‌گذارد. اگر بخواهیم کمی مدرن‌تر شیویم، یک کیف سامسونت را در ذهن‌مان مجسم می‌کنیم که در داخل آن دسته‌های دلار به صورت مرتب و مجلسی کنار هم گذاشته شده‌اند. اما خوب می‌دانیم که ایماژ سرمایه و سرمایه‌داری در عصر دیجیتال این‌گونه نیست. ارزهای دیجتال در آینده به ثروت های ملل تبدیل خواهند شد. ارزهای دیجیتال علی الخصوص بیت کوین در سینمای سایبرپانک به عنوان ثروت آینده مورد توجه قرار گرفته اند.

با رونق گرفتن رمزارزها و نقل محافل شدن بیت کوین و آموزش استفاده از صرافی‌های دیجیتال، سرمایه‌داری نیز وارد دوران جدیدی شده است، اما ما فعلا ما ایرانی‌ها چنین تصویری را برای خودمان سراغ نداریم. با این حال سینما مثل ما فکر نمی‌کند. اگر بخواهیم بهتر و دقیق‌تر بگوییم، رمزارز و بلاک‌چین و بیت کوین راه خودش را در سینما و سینمای سایبرپانک پیدا کرده است. موضوع قسمت پنجم عناصر سینمای سایبرپانک حال و هوایی اقتصادی دارد و درحوزه ای ارزهای دیجیتال و بیت کوین می باشد. در تاریخ سینما فیلم‌هایی که موضوع‌شان اقتصادی باشد یا خوانش‌هایی اقتصادسیاسی‌طور بتوان از آن داشت، کم نیست، ولی جنس پول‌های دیجیتالی در سینما با آن‌ها فرق می‌کند. معمولا نمی‌توان دیدگاه‌های سرمایه‌داری مرکانتیلیستی را به بیت کوین تعمیم داد و البته لزوما قادر نیستیم نظریه‌های اقتصادی پیشادیجیتالی را درباره سرمایه‌های دیجیتالی به کار ببندیم. یکی از راه‌های فهم وضع اقتصادی که در آن به سر می‌بریم، همین است که ببینیم سینما چه می‌گوید.

به محض اینکه ارزهای دیجیتالی راه افتاد، سینما نیز به عنوان بستری برای خیال و اندیشیدن به آن واکنش نشان داد. از میان انواع فرم‌های سینمایی، ژانر مستند از جمله واکنش‌های دقیق و عالمانه‌ بود. برای مثال می‌توان به مستند «رشد و خیزش بیت کوین» اشاره داشت. این مستند به ما دلایل توسعه بیت کوین و تبدیل شدن به آن به مهم‌ترین رمزارز جهان را توضیح می‌دهد.

مستند «ماشین اعتماد: داستان بلاک‌چین» اثر دیگری است که به این موضوع می‌پردازد. در این مستند مساله بر روی بلاک‌چین به عنوان تکنولوژی زیربنایی ارزهای دیجیتال است. هم‌چنین در این مستند به این نکته نیز اشاره می‌شود که غول‌های بزرگ تکنولوژی چگونه با بلاک‌چین و رمزارزها از کاربران سوءاستفاده اطلاعاتی می‌کنند.

از میان مستندهای ساخته شده برخی از آن‌ها رویکردهای آموزشی دارند. مثلا مستند «پایانی برای پول: به آن معنی که ما می‌شناسیم» از این دسته است. در این مستند ابتدا بیت کوین به عنوان یک روش جدید و جایگزین پول‌های رایج معرفی می‌شود و سپس موارد سوءاستفاده از طریق آن به مخاطبان گوش‌زد می‌شود. در این مستند مخاطبان یاد می‌گیرند که دولت‌های جهان چگونه می‌توانند از این رمزارزها استفاده کنند و سیستم بانکداری در آستانه چه تحولات مهمی خواهد بود.

از جمله مستندهای جدیدتر نیز باید به «کریپتوپیا: بیت‌ کوین، بلاک چین و آینده اینترنت» اشاره داشت. سازندگان این مستند از بازیگران عرصه این حوزه بهره می‌گیرند تا زوایای قابل توجه فناوری غیرمتمرکز بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال را نمایان کنند. ویتالیوک بوترین که خالق ارز دیجیتال اتریوم است، نیز در این مستند حضور دارد. در جشنواره‌های سینمایی و مستند نیز این اثر تقدیر شده است و از جوایز کسب شده آن باید به جایزه بهترین مستند داستانی از جشنواره فیلم تک‌شاخ اشاره نمود.

شبکه نتفلیکس نیز که حضور فعال و همه‌گیری در عرصه‌های فیلم و سریال دارد، نسبت به این موضوع نیز بی‌تفاوت نبوده و یک مستند کوتاه در این‌باره ساخته است. مستند کوتاه «نتفلیکس توضیح می‌دهد: ارزهای دیجیتال» تنها در ۱۴ دقیقه دارایی‌های دیجیتالی را به مخاطبان خود توضیح می‌دهد. در همین فاصله کوتاه مخاطبان با ارزهای ناشناسی که به نام ارز دیجیتال شهره شده‌اند، آشنایی حداقلی پیدا می‌کنند و دلایل جذابیت این عرصه برای سرمایه‌گذاران را متوجه می‌شوند. ضمن اینکه این مستند کوتاه به شما می‌گوید که نحوه عملکرد ارزهای دیجیتال چگونه است و چرا باید آن را توسعه بخشید.

تفاوت مستند «پول جادویی: انقلاب بیت کوین» با سایر آثار مذکور در این است که به نقش ارزهای دیجیتال در جامعه نیز می‌پردازد. این مستند نگاهی‌ آینده‌پژوهانه دارد. مساله‌ این مستند به اختصار این است که رابطه اقتصاد و جامعه به میانجی‌گیری ارزهای دیجیتال چگونه رقم می‌خورد. یکی از مستندهایی که بر پایه پژوهش‌های قدرتمندی استوار شده است، مستند «من ساتوشی هستم» است. این مستند تصویر واضح و شفافی از تفاوت ارزهای دیجیتال و بانکداری سنتی را ارائه می‌کند. گفتنی است که این مستند برنده خلاق‌ترین ویدیو در جوایز بلاک چین سال ۲۰۱۴ نیز شد.

علاوه‌بر مستندهای مذکور که جنبه‌های آموزشی، ترویجی و انتقادی بر پایه مصاحبه، آرشیو و پژوهش دارند، برخی از فیلم‌‌های سینمایی نیز در این زمینه ساخته شده‌اند و باید این آثار را نیز ذیل سینمای سایبرپانک قرار داد. یکی از مهم‌ترین فیلم‌هایی که تاکنون درباره رمزارزها ساخته شده، فیلم سینمایی «کریپتو» است. این فیلم درباره مامور جوانی است که می‌خواهد با یک سایت فاسد مبارزه کند. در این فیلم هیجان‌انگیز و جنایی سوءاستفاده‌ها و هدف‌های منفی در جهان رمزارزها محل توجه است. یکی از مضامین اصلی این فیلم آن است که ارزهای دیجیتال توانایی این را دارند که منافع ملی را به خطر بیاندازند.

در فیلم سینمایی «دیپ وب» نیز ردپای ارزهای دیجیتال مشاهده می‌شود. این فیلم درباره فروشگاه آنلاینی است که در آن بازار سیاه و خرید و فروش اجناس غیرقانونی شکل گرفته است و تمام مبادلات و معاملات با پرداخت بیت کوین انجام می‌شود. بیت کوین به عنوان ارز دنیای آینده در سینمای سایبرپانک معرفی میگردد.

فیلم سینمایی «به هیچ‌کس اعتماد نکن: شکار پادشاه رمز ارز» نیز فضایی جنایی دارد و البته به رمزارزها گره خورده است. در این فیلم ماجرای گری کاتن بنیان‌گذار یک صرافی دیجیتال روایت می‌شود که به طرز مشکوک و مرموزی فوت می‌کند. به دنبال این فوت مشکوک، بسیاری از سرمایه‌گذاران این صرافی نیز ضررهای زیادی می‌کنند و در مجموع ۲۵۰ میلیون دلار خسارت مالی به بار می‌آید.

تمام فیلم‌های ساخته شده درباره ارزهای دیجیتال جنایی نیستند و اتفاقا فیلم‌های درام و داستانی مستند نیز وجود دارد. برای مثال می‌توان به فیلم سینمایی «زندگی بر پایه بیت کوین» اشاره کرد. «زندگی بر پایه‌ی بیت‌کوین» داستان بامزه‌ تلاش‌های زوجی جوان است که سعی می‌کنند بیت‌کوین را به عنوان یک شیوه‌ی پرداخت جا بیندازند.

در عرصه‌ فیلم‌های تولید شده درباره ارزهای دیجیتال، فیلم‌های کوتاه نیز به چشم می‌خورد. فیلم کوتاه «هودل» درباره پسر جوانی است که پس از دریافت هدایایی از عمویش، زندگی‌اش دگرگون می‌شود. یکی از هدایی که عموی پسر به او می‌دهد، ۵۵ هزار بیت کوین بوده است که در سال ۲۰۱۰ خریده بود. این پسر جوان با بی‌دقتی در عرض ۳ دقیقه، این ارزش مالی را نابود می‌کند.

در فیلم کوتاه دیگر اسپایک لی، هنرمند معروف و سیاه‌پوست آمریکایی که معمولا علیه نژادپرستی فیلم می‌سازد، حضور دارد. این فیلم در مجموع ۲ دقیقه است و به عنوان تبلیغات بازرگانی کریپتو به شمار می‌آید اما حضور این هنرمند مولف باعث شده است که این کار را نیز جزو فیلم‌های سایبرپانکی در عرصه ارزهای دیجیتال بیاوریم.

از جمله هنرمندهای دیگری که نامش به ارزهای دیجیتال در سینما پیوند خورده است، کیت وینسلت برنده جایزه اسکار است. او در فیلم سینمایی «جعلی» نقش‌آفرینی می‌کند. این فیلم درباره شخصی کلاهبردار است که عواقب کارش را می‌بیند.

با توجه به توضیحات فوق می‌توان چند نتیجه‌گیری اساسی درباره ویژگی‌های آثار سینمایی مربوط به ارزهای دیجیتال وبیت کوین در سینمای سایبرپانک داشت:

• آموزش‌محوری: غالب آثار تولید شده درباره ارزهای دیجیتال در ژانر مستند یا مستند داستانی هستند و غالبا با این رویکرد ساخته می‌شوند که مخاطبان را نسبت به سازوکار بیت کوین و صرافی‌های دیجیتال آگاه کنند.
• جنایی‌گرایی: نگاه آثار تولید شده ضرورتا منفی نیست، اما به دلیل فسادآوری سرمایه و ورود اقتصاد کثیف و پول‌شویی در ارزهای دیجیتال، آثار داستانی تولید شده از مایه‌های ژانر جنایی برخوردار هستند.
• نقد گذشته و سنت: یکی از زیرمتن‌های موجود در آثار مربوطه این است که بانکداری سنتی و اقتصاد سابق خلأهای جدی دارد و در عصر دیجیتال لزوما کارآمد نیست و باید به شیوه‌های جدیدی اندیشید. در اصل توجه به نگاه آینده‌نگرانه است که نقد گذشته را ایجاب می‌کند.

در پایان باید متذکر شد که هرچند آثار زیاد و مهمی در این عرصه تولید نشده است، اما به نظر می‌رسد با توسعه ارزهای دیجیتالی سهم این مهم نیز در سینمای سایبرپانک بیشتر خواهد شد. هم‌چنین باید یادآور شد که به دلیل توفق فرم مستند بر سایر فرم‌های سینمایی، این عرصه نمونه خاص و متفاوتی با سایر عناصر سینمای سایبرپانک است و به همین جهت نیز ارزش تحلیل و بررسی‌های سینمایی بیشتر است.