سایبرپژوه – پس از شیوع بیماری همه گیر کرونا در سراسر جهان و تبعات روزافزون آن، استفاده از تکنولوژی های نو ارتباطاتی که پیش از آن یک “انتخاب” بود اکنون رفته رفته به یک ” ضرورت” اجتناب ناپذیر تبدیل شده است. استفاده از تلفن های همراه هوشمند، شبکه¬های اجتماعی، فروشگاه های اینترنتی، خدمات تماس تصویری برای ارتباط با نزدیکان از طریق نرم افزارهای ارتباطی، آموزش از راه دور از موارد مهم این تحول هستند.
کرونا و ایجاد تجربه های جدید
دورکاری، آموزش از راه دور، ارتباط با نزدیکان از طریق شبکه های اجتماعی، برگزاری جلسات از راه دور همه تجربه های شخصی جدیدی برای بسیاری از طبقات جامعه بوده است. تجربه های شخصی جدیدی که بسیاری از افراد و نهادها شاید پس از کرونا هم حاضر به جدایی از این نوع کارکرد نباشند و یا اینکه غول های سایبری دنیا که از این فضا بهره برده اند اجازه بازگشت به فضای پیش از آن را ندهند.
شرکت ها، موسسات، مدارس و نهادهای آموزشی که همواره به دنبال چنین طرح هایی بوده اند ولی هرگز حاضر به پذیرش ریسک حاصل از این نوع تعامل نبوده اند اکنون به صورت اجباری درحال پذیرش و تغییرات زیرساختی خود برای تعاملی از راه دور هستند. نمونه آن برنامه ” شاد” وزارت آموزش پرورش و گروه های درسی در شبکه های اجتماعی چون واتس آپ است. برنامه هایی که اولیاء و دانش آموزان را که حتی از نظر مالی داشتن تلفن های هوشمند در اولویت شان نبوده است مجبور به تهیه و استفاده از این فضای جدید نموده است.
تغییراتی در گستره جهانی
این یک تغییر جهانی است و فقط منحصر به ایران و حوزه آموزش نیست. شرکت مایکروسافت که یکی از بزرگ ترین و مهم ترین شرکت های جهان در حوزه فناوری های ارتباطی است تبلیغات گسترده ای را برای خدمات از راه دور کارمندان خود انجام داده است و از دستگاه ها و نرم افزار های شرکت خود استفاده می کند. در یک مورد با انتشار عکسی از فردی که مسئول یکی از فروشگاه های مایکروسافت در نیویورک است می نویسد: او در آپارتمان خود در کنار همسر و سگ های خود مشغول خدمت رسانی است و از زمانی که تمام فروشگاه های این شرکت در آمریکا و دیگر نقاط جهان بسته شده اند همه به سمت تغییر زیرساخت های خود برای ارائه خدمات از راه دور پیش رفته‌اند. از این دست عکس‌ها و تبلیغات مایکروسافت بسیار زیاد است که قصد دارد یک تجربه شخصی جدید دائمی برای سبک زندگی افراد ایجاد نمایید.
این شرکت با آموزش مرحله به مرحله برای ” آموزش از راه دور” از طریق استفاده از دو نرم افزار آفیس ۳۶۵ و مایکروسافت تیمز گام مهمی در این جهت برداشته است. نرم افزارهایی که قابلیت تشکیل گروه، چت، تماس تصویری و به اشتراک گذاری فایل و دیگر امکانات لازم برای یک کلاس درس را دارا هستند.
مرکز تحقیقات پیو (Pew Research Center) در یکی از تحقیقات خود به این نتیجه رسیده است که از سال ۲۰۱۸ تا سال ۲۰۱۹ میزان استفاده بزرگسالان آمریکایی از شبکه های اجتماعی از ۴۷ درصد به ۵۵ درصد افزایش داشته است. با این داده ها موسسه پیو پیش بینی می کند پس از همه گیری ویروس کرونا تعداد زیادی از این افراد نه تنها برای دریافت اخبار بلکه برای ارتباط با دوستان و خانواده خود نیز به سمت استفاده از شبکه های اجتماعی خواهند رفت که قشر جدیدی را وارد این فضا می‌کند.
روزنامه نیویورک تایمز ۷ آوریل ۲۰۲۰ در گزارشی چنین آورده است: با توجه به اطلاعات به دست آمده از دو ارائه دهنده داده آنلاین یعنی سیمیلاروب و آپ توپیا (SimilarWeb and Apptopia) میزان استفاده از وب سایت های رسانه های اجتماعی رشد بسیار زیادی در دوره همه گیری کرونا داشته است.
استفاده از اپلیکیشن های سرگرمی و ارتباطی نیز در این زمان افزایش داشته است.
تغییر عجیبی که نیویورک تایمز در این زمینه اعلام می کند این است که استفاده از وب سایت های این پیام رسان ها و رسانه های اجتماعی به نسبت اپلیکیشن های آن ها رشد بسیار بیشتری داشته تا این حد که از مخاطبان اپلیکیشن ها کاهش یافته و به جای آن از وب سایت ها استفاده شده است که دلیل آن را ارتباط بیشتر با رایانه و مزایای صفحه نمایش بزرگ تر می داند.
جهش بزرگ آمازون
بر اساس منبع داده سیمیلاروب، غول تجارت الکترونیکی جهان یعنی آمازون نیز در این برهه شاهد رشد عجیب و غریب بازدیده کننده ها بوده است. مصرف کنندگان برای موارد ضروری و غیرضروری زیادی از وب سایت آن دیدن کرده¬اند. در بازه زمانی ۱۴ تا ۱۷ مارس بازدیدکنندگان روزانه از ۵.۱۸ میلیون نفر به ۷۳.۵۵ میلیون نفر جهش یافته اند . این یعنی الگوی تجارت روزمره نیز علاوه بر کار و آموزش تغییر چشمگیری داشته است.
سخن پایانی
همه این موارد این نکته را نمایان می کند که کرونا باعث ایجاد تجربه های جدیدی در نوع ارتباطات، تفریحات، تجارت و کار برای انسان شده است. تجربه هایی که به صورت کلی می‌توان از آنها اینچنین نام برد:
۱- تغییر زیرساخت ها برای کار از خانه و حذف شدن فضای متمایز کاری؛ این به معنی کاهش هزینه بسیار زیاد برای بخش قابل توجهی از شرکت‌های جهان به ویژه بخش خدمات است. نباید فراموش کرد که کار برای بسیاری از مردمان جهان بخش اصلی حیات اجتماعی از سنین جوانی تا دوران بازنشستگی است. همچنین نوع تعاملات جدیدی بین کارفرما و کارمندان به دلیل تغییر بستر ارتباطی نیز شکل خواهد گرفت.
۲- تغییر زیرساخت‌ها برای آموزش از راه دور؛ شاید روزگار خداحافظی با نهاد مدرسه فرارسیده است و از این پس بایستی برای کودکانمان در دنیای مجازی به دنبال معلمان و مربیانی مناسب بگردیم همانطور که شهروندان در یونان باستان برای یادگیری علوم و فنون مختلف آموزگارانی می‌یافتند. احتمالا آموزش خانگی به وسیله والدین هم یکی از گزینه‌های اصلی برای جایگزینی مدرسه خواهد بود که به تدریج بایستی توسط نهادهای رسمی به‌رسمیت شناخته شود.
۳- افزوده شدن طبقات جدیدی از جامعه به استفاده کنندگان از شبکه های اجتماعی؛ یعنی مرزهای دنیای مجازی به مرزهای جهان واقعی از جهت دربرگیری جمعیت جهان نزدیک‌تر شده‌اند.
۴- تغییر فرم نهاد بازار و محوریت یافتن فروشگاه های اینترنتی، صنایع سرگرمی و به عبارت دقیق‌تر بازسازماندهی کلی جهان اقتصاد برای تطابق بیشتر با عصر سایبر.
این تغییرات علاوه بر تجربه های شخصی جدید برای افراد که از نظر روانی ممکن است دیگر حاضر به تغییر آن نباشند یک سوی دیگر هم دارد اینکه شرکت ها و موسسات و فروشگاه هایی که به سبب این وضعیت شاهد افزایش سوددهی خود بوده اند نیز قطعا از تمام توان اقتصادی و نفوذ سیاسی و اجتماعی خود برای ماندن در این وضعیت بهره خواهند برد. به سخن دیگر، مناسبات اقتصادی- اجتماعی کرونا فرصتی را برای فعالان صنعت اطلاعات فراهم آورده که آنها از موازین آن به‌شدت حفاظت خواهند کرد و اجازه بازگشت به شرایط پیش از کرونا را نخواهند داد. بی‌تردید این نیروهای اقتصادی-اجتماعی پیشروی عصر اطلاعات در حال تلاش بی‌سابقه‌ای در طول تاریخ خود برای هر چه سریعتر رساندن جهان به نقطه بی‌بازگشت سایبری هستند. جایی که شرکت‌هایی مانند مایکروسافت، گوگل، آمازون و … فرمانروایان مقتدر آن خواهند بود.
احتمالا از نظر این غول‌های سایبری کرونا بنیان اجتماعی زندگی با تکنولوژی ۵G را پیش از عملیاتی شدن آن فراهم آورده است و لذا آنها با آنالیز شرایط فعلی از توان برآورد بیشتری برای ورود به دنیای آینده برخوردار می‌شوند. مثلا شاید از این پس باید منتظر طراحی انواع جدیدی از مسکن متناسب با «زندگی فشرده شده» در آن نیز باشیم. خانه‌هایی که بتوانند شرایط برای کار، آموزش، خرید و فروش و انواع مختلفی از فعالیت‌های ایمن را در خود جای دهند. از این جهت زندگی در حاشیه شهرها، به دور از آلودگی و هیاهوی مراکز شهری نیز از جذابیت بیشتری برخوردار خواهد شد.
