آینده فناوری و اقتصاد در فردای پس از کرونا

سایبرپژوه – امروزه تقریبا بیشتر جوامع جهان درگیر پیامدهای شیوع ویروس کرونا هستند و شاهد بسته شدن نهادها و سازمان‌‌های مختلف و سقوط اقتصاد جهانی هستیم. سوالی که در این شرایط پیش می‌‌آید این است که آیا بعد از پایان یافتن دوره شیوع این ویروس شاهد عادی شدن شرایط خواهیم بود؟ چه شرکت‌‌ها و فناوری‌‌هایی می‌‌توانند بیشترین سود را از شرایط حاکم به دست آورند؟ گسترش این بیماری از دیدگاه اقتصادی و فناوری چه پیامدهایی خواهد داشت و جهان را با چه فرصت‌‌ها و چالش‌‌هایی رو به رو خواهد کرد؟

وضعیت فعلی به هیچ عنوان شوخی‌‌بردار نیست و نباید تسلیم شد. همچنین زمان بهانه‌‌گیری نیست. اکنون زمان آن است که از تمام توان خود استفاده کنیم.

دکتر تدروس ادهانوم گبریسوس (Tedros Adhanom Ghebreyesus)، مدیر عمومی سازمان بهداشت جهانی، چنین نظری ندارد. وی این سخنان را در کنفرانسی مطبوعاتی در مورد بیماری کووید-۱۹ در تاریخ ۵ مارس ۲۰۲۰ به زبان راند تا دولت‌‌ها و سازمان‌‌های بهداشت عمومی را تشویق به مبارزه بر علیه ویروس کرونا کند. وی معتقد است که تنها یک رویکرد تعاملی و جمعی می‌‌تواند در جلوگیری از گسترش این ویروس به ما کمک کند. به گفته وی، همه با هم در این وضعیت قرار داریم و تنها با کمک یکدیگر می‌‌توانیم جان همدیگر را نجات دهیم. فارغ از اینکه چه نظری در مورد سازمان بهداشت جهانی یا سخنان مدیر عمومی آن دارید، باید قبول کرد که وی در مورد یک چیز حق دارد: هنوز هم توافق جامعی در مورد نحوه واکنش به این بیماری وجود ندارد. زمانی که حرف ویروس کرونا به میان می‌‌آید، دولت‌‌ها هماهنگی چندانی با یکدیگر ندارند. معیارهای متفاوتی در کشورها به کار گرفته می‌‌شوند. آنها از راه‌‌های مختلف برای شمارش و گزارش موارد ابتلا به این بیماری و همچنین آزمایش آن استفاده می‌‌کنند و توصیه‌‌های متفاوتی را برای مواقعی ارائه داده‌‌اند که سرما خورده‌‌ایم یا تب داریم. اضطراری بودن شرایط یکی از عواملی است که می‌‌تواند تفاوت‌‌های مذکور را شرح دهد. مناطقی که با شیوع ویروس کرونا روبرو شده‌‌اند یا از منبع شیوع آن مطمئن نیستند معمولا معیارهای سفت و سخت‌‌تری را به کار می‌‌گیرند که در میان آنها می‌‌توان به تعطیلی مدارس و لغو شدن رویدادهای بزرگ اشاره کرد. اما این تفاوت‌‌ها می‌‌توانند در نتیجه دلایل سیاسی نیز باشند. دولت‌‌ها ممکن است تصمیم‌‌ بگیرند تهدید ویروس کرونا را کم‌‌اهمیت جلوه داده یا اینکه تعداد افراد مبتلا را کمتر از حد واقعی گزارش دهند تا (در چنین دوره پر فراز و نشیبی) به عنوان یک مشکل جهانی قلمداد نشوند. همچنین تفاوت‌‌های فرهنگی را نمی‌‌توان نادیده گرفت. سنت‌‌های قدیمی در محل کار ممکن است باعث پنهان کردن بیماری توسط افراد شوند. این امر به خصوص در کشورهایی مشاهده می‌‌شود که مرخصی‌‌های روزانه چندان باب میل کارفرماها نیستند. نبود هماهنگی باعث می‌‌شود که فهمیدن واقعیت موجود بیش از پیش مشکل شود.

واقعیات نامشخص در مورد ویروس کرونا باعث ایجاد ترس و وحشت در بازار می‌‌شوند. سرمایه‌‌گذاران نمی‌‌توانند به درستی در مورد تاثیرات اقتصادی این بیماری همه‌‌گیر فکر کنند. سازمان‌‌های خصوصی نیز با این شرایط دست و پنجه نرم‌‌ می‌‌کنند. این سازمان‌‌ها به منظور مقابله با این شرایط باید چه کاری انجام دهند؟ شرکت‌‌ها و سازمان‌‌ها به تدریج ممنوعیت‌‌هایی را در مورد رفت و آمد وضع می‌‌کنند. در اینجا نیز می‌‌توان نبود هماهنگی را مشاهده کرد. یکی از دوستان من به دلیل گذران چند روز در ایتالیا خودش را قرنطینه کرده است. از سوی دیگر، همسرش باید هر روز به اداره برود. کارفرمای او تنها در شرایطی به آنها اجازه ماندن در خانه را می‌‌دهد که تب داشته باشند. تمامی این واکنش‌‌ها و رویکردهای متفاوت تاثیری منفی با خود به همراه دارند. از یک سو، مردم اعتقاد دارند که بعضی از کشورها و شرکت‌‌ها بیش از حد واکنش نشان داده‌‌اند. همچنین روز به روز داستان‌‌های بیشتری در مورد عمدی بودن این ماجرا می‌‌شنویم. از سوی دیگر، ترس از قرنطینه باعث شده است که عده زیادی روی به انبار کردن و خریداری مواد مورد نیاز بیاورند. هم‌‌اکنون نیز شاهد کمبود ماسک صورت، دستمال کاغذی، شوینده دست، پاستا یا برنج در بعضی از کشورها هستیم. اما در یک مورد توافق وجود دارد: از این شرایط عبور خواهیم کرد.

به نظر می‌‌رسد که همه قبول دارند که قادر خواهیم بود این بیماری فراگیر را با موفقیت شکست دهیم. تعداد موارد ابتلای جدید در چین و کره جنوبی در حال کاهش می‌‌باشد. موارد جدید عمدتا از مناطق شناخته‌‌شده می‌‌باشند. به محض اینکه ویروس کرونا را شکست دهیم، اوضاع تجاری نیز به حالت عادی برخواهد گشت. بهتر است بی‌‌دلیل وحشت‌‌زده نشویم. هفته گذشته ایمیلی از طرف بانک دریافت کردم مبنی بر اینکه نباید در صورت سقوط بازار سهام به صورت احساساتی تصمیم‌‌گیری کنم.

“چنین چیزی تنها یک واکنش غیرمنطقی در مقابل شرایط کنونی می‌‌باشد.” همچنین شاگردانم اطمینان دارند که اوضاع دیر یا زود به حالت عادی برخواهد گشت. از آنها درخواست کردم گزارشی تحلیلی در مورد یک شرکت بنویسند که به عقیده آنها می‌‌تواند در وضعیت کنونی یک سرمایه‌‌گذاری موفقیت‌‌آمیز باشد. آنها در ابتدای ماه فوریه گزارش خود را تحویل دادند و از آن زمان نیز تمامی گزینه‌‌ها در حال ضرر می‌‌باشند. اما نگران نباشید. شاگردانم اعتقاد دارند که این سرمایه‌‌گذاری‌‌ها تا پایان بهار سال ۲۰۲۰ باز هم سودآوری خواهند داشت. بازارهای سهام به زودی وارد فاز پیش از ظهور ویروس کرونا خواهند شد. اما بی‌‌توجه به اینکه تا چه اندازه می‌‌خواهم حرف آنها را باور کنم، پاسخ‌‌های مطرح شده مرا به فکر فرو بردند. من زیاد به مسافرت می‌‌پردازم و اخبار منتشر شده در مورد ویروس کرونا را با دقت دنبال می‌‌کنم. هرچه بیشتر در این مورد فکر می‌‌کنم بیشتر به این نتیجه می‌‌رسم که تاثیر ویروس کرونا شدیدتر از چیزی خواهد بود که اکنون فرض می‌‌کنیم. ویروس کرونا در حال تغییر جهان است خیر، در این مورد اغراق نمی‌‌کنم. واقعا باور دارم که هنوز هم تاثیر کامل این بیماری را درک نکرده‌‌ایم. چرا؟ جواب این سوال به سال ۲۰۰۰ برمی‌‌گردد.

در آن زمان مشغول نوشتن رساله دکتری در مورد الگوها و فرآیندهای تحولی در قانون و اقتصاد بودم و به صورت ناگهانی به یکی از مقالات رونالد گیلسون (Ronal Gilson) از دانشگاه استنفورد و کلمبیا برخورد کردم. یکی از جملات این مقاله برای همیشه در خاطرم مانده است: “ایجاد تغییر همواره پیچیده‌‌تر از حفظ شرایط کنونی‌‌ست.” وی به مثالی از شهر سان فرانسیسکو اشاره می‌‌کند که در آن تعدادی از شهروندان سعی داشتند آزادراه امبارکادرو (Embarcadero Freeway) را به وجود آورند؛ بزرگ‌‌راهی دوباندی که مرکز شهر سان فرانسیسکو را از لنگرگاه جدا می‌‌کرد. گروهی کوچک‌‌تر شامل افراد چینی با موفقیت از تخریب راه‌‌های فعلی جلوگیری کردند (حفظ شرایط کنونی). تنها زمانی که زمین لرزه لوما پرایتا (Loma Prieta) آسیب‌‌هایی جدی به آزادراه وارد کرد، مخالفین آزادراه امبارکادرو قادر بودند این سازه را از میان بردارند. اگرچه اقلیت موجود به دلیل آسیب به آزادراه دچار مشکلات اقتصادی شدند، اما این کار در نهایت به وقوع پیوست. زمین لرزه شرایط کنونی را به شدت دچار تغییر کرد. البته مقایسه کردن یک زمین لرزه با شیوع ویروس کرونا بسیار سخت است. اما همانند چیزی که سال ۱۹۸۹ در کالیفرنیا اتفاق افتاد، ویروس کرونا نیز در حال تغییر دادن شرایط در بسیاری از نقاط است. در ادامه چندین مثال را با یکدیگر می‌‌بینیم. محیط آیا آن دسته از تصاویر ماهواره‌‌ای را دیده‌‌اید که تاثیر غیرمستقیم ویروس کرونا بر محیط را نشان می‌‌دهند؟ هوای شهرهای آلوده به سرعت در حال تمیز شدن است. با بسته شدن نهادهای دولتی و سازمان‌‌های دیگر، کاهش تولید و همچنین ممنوعیت رفت و آمد شاهد کاهش سطح آلودگی هستیم. تاکنون طرفداران محیط زیست در جلوگیری از توسعه صنعتی، فعالیت‌‌های اقتصادی و سفرهای تجاری چندان موفق نبوده‌‌اند. اما با در نظر گرفتن داستان “آزادراه امبارکادرو” نمی‌‌توان به آسانی نتیجه گرفت که صنایع آسیب‌‌دیده و حمل و نقل تجاری بعد از تمام شدن این بیماری به وضعیت پیش از ویروس کرونا برگردند. مسافرت اینکه تاکنون توانسته‌‌ام دور دنیا را بگردم و در کنفرانس‌‌ها و رویدادهای بین‌‌المللی بسیار زیادی سخنرانی کنم باعث شده که خودم را به عنوان یک آدم خوش‌‌شانس در نظر بگیرم. اما اوضاع در ماه جاری به شدت تغییر یافته است. مسافرت آسان به تدریج در حال ناپدید شدن است. کشورها نیز در حال بستن مرزهای خود به روی مسافرانی هستند که از مناطق آلوده‌‌شده به آنجا سفر می‌‌کنند (یا از آنها می‌‌گذرند). بیشتر رویدادهای برنامه‌‌ریزی‌‌شده در ماه‌‌های مارس و آوریل به تعویق افتاده یا لغو شده‌‌اند. با این تصمیمات موافق‌‌ام. نه به این دلیل که از آلوده شدن ترسی داشته باشم، اما مطمئنا نمی‌‌خواهم به مدت یک یا چند هفته در هتل یا فرودگاه گیر بیافتم. آیا هیچگاه به وضعیت قبلی برخواهیم گشت؟

برگزارکنندگان رویدادهای مختلف به شدت در حال یافتن گزینه‌‌های جایگزین هستند. همانطور که پیش‌‌بینی می‌‌شد شاهد پیشرفت جلسات/رویدادهای آنلاین و مجازی هستیم (که تا پیش از این به دلیل مشکلات اینترنتی فاجعه‌‌بار بوده‌‌اند). من نیز به نوبه خودم در حال جستجو برای ابزار جدید (دوربین و میکروفون بهتر) هستم تا آمادگی بیشتری برای حضور در شرایط جدید داشته باشم که مملو از کنفرانس‌‌ها و ارائه‌‌های مجازی خواهد بود. آموزش سازمان یونسکو در روز ۴ مارس ۲۰۲۰ اعلام کرد که ۱۳ کشور تاکنون مدارس خود را تعطیل کرده‌‌اند و همین مسئله بر حدود ۲۹۰ میلیون دانش‌‌آموز تاثیر گذاشته است. پیامدهای این مسئله کاملا مشهود است: ترک تحصیل بیشتر، فشار بیشتر بر روی معلمین و هزینه‌‌های اقتصادی بالاتر. راه‌‌حل‌‌های این مشکل کاملا مشخص و واضح می‌‌باشند. دولت‌‌ها و مدارس هیچ راه دیگری جز ارتقاء و تسریغ آموزش آنلاین و از راه دور ندارند. استارت‌‌آپ‌‌های آموزشی زیادی وجود دارند که می‌‌توانند محیط آموزش از راه‌‌ دور را بهبود ببخشند. تغییر شرایط آموزش کلاسی همیشه برای این دسته از شرکت‌‌ها مشکل بوده است و اطمینان دارم که راه برای پلتفرم‌‌های یادگیری آنلاین دیگر نیز باز شده است. به عنوان یک معلم چنین چالش‌‌هایی را درک می‌‌کنم. اما زمانی که مدارس بیشتر و بیشتری از پرتال‌‌های آموزش دیجیتال بهره ببرند، شرایطی جدید به سرعت حکمفرما خواهد شد. کار کار کردن از خانه و به صورت از راه دور در بیشتر شرکت‌‌ها همچنان دردسرساز می‌‌باشند. فرهنگ‌‌هایی که کار کردن در آنها ریشه دوانده است چنین چیزی را بسیار نامناسب جلوه می‌‌دهند. برای مثال، کار کردن در خانه هنوز هم یک استثنا به شمار می‌‌رود. احساس مریضی یا سرماخوردگی معمولا به عنوان یک دلیل مناسب برای مرخصی به شمار نمی‌‌رود. این تصور به شدت در حال تغییر است. از مردمی که سرفه می‌‌کنند، عطسه می‌‌کنند و دماغ خود را بالا می‌‌کشند خواسته می‌‌شود که سر کار نروند. “لطفا در خانه بمانید.”

اپلیکیشن‌‌ها و ابزارهای ابری و آنلاین هم‌‌اکنون در دسترس هستند. کار کردن در خانه و به صورت از راه دور به سرعت در حال تبدیل شدن به یک استاندارد می‌‌باشند. فناوری ویروس کرونا در حال مختل کردن صنعت بزرگ فناوری می‌‌باشد. شرکت‌‌هایی مانند اپل و مایکروسافت هشدارهایی را به سرمایه‌‌گذاران خود داده‌‌اند. تولید دستگاه‌‌های فناوری جدید مانند گوشی‌‌های هوشمند و لپ‌‌تاپ به شدت تحت تاثیر شیوع این ویروس قرار گرفته است. اما این داستان همانند همیشه یک وجهه دیگر نیز دارد. در اینجا تنها به شرکت‌‌هایی اشاره ندارم که فناوری‌‌های مورد نیاز برای کار کردن در خانه، آموزش از راه دور یا توسعه واکسن ویروس کرونا را فراهم می‌‌آورند. شرکت‌‌های دیگری وجود دارند که از تغییر شرایط کنونی سودهایی کلان به دست خواهند آورد. به شرکت‌‌هایی فکر کنید که اکوسیستم‌‌های جدیدی را حول فناوری‌‌های نوظهور مانند روبات‌‌شناسی و پهپاد به وجود می‌‌آورند. این فناوری‌‌های نوظهور بیش از پیش به منظور جلوگیری از گسترش ویروس مورد استفاده قرار می‌‌گیرند. بسیاری از این فناوری‌‌ها در ابتدا مورد قبول جوامع قرار نمی‌‌گرفتند، اما اکنون می‌‌توانند تعامل از راه دور در میان مردم را ممکن سازند و به پزشکان در شناسایی عفونت‌‌های ویروس کرونا کمک کنند. مزایای این فناوری‌‌های نوظهور در شرایط بحرانی فعلی واضح می‌‌باشند، اما پس از ویروس کرونا به راحتی از یاد نخواهند رفت. اکوسیستم‌‌های جدید در صنایع و کسب و کارهای دیگر به سرعت وارد مرحله عملیاتی خواهند شد. همین ایده را می‌‌توان در مورد شرکت‌‌هایی متصور شد که در زمینه سنسورها، هوش مصنوعی و تحلیل کلان‌‌داده‌‌ها فعالیت دارند. این فناوری‌‌ها حتی پیش از شیوع ویروس کرونا نیز از مقبولیت مناسبی برخوردار بودند. این واقعیت که چنین فناوری‌‌هایی برای پیش‌‌بینی در مورد شیوع بیماری و همچنین جستجوی درمان به کار می‌‌روند باعث افزایش احتمال بکارگیری آنها پس از بیماری کرونا می‌‌شود.

می‌‌توانیم پیشرفت‌‌های مشابهی را در حوزه واقعیت افزوده و واقعیت مجازی نیز مشاهده کنیم. این فناوری‌‌ها نیز مطمئنا از شرایط پیش‌‌آمده برای مسافرت، آموزش و کار بهره‌‌مند خواهند شد. مدیر عمومی سازمان بهداشت جهانی به دنبال رویکردی جمعی و تعاملی می‌‌باشد. دولت‌‌ها باید علایق و انگیزه‌‌های سیاسی خود را کنار بگذارند و با یکدیگر همکاری کنند تا با ویروس کرونا بجنگند. او حق دارد. برای مثال، تلاش برای پنهان کردن حقایق در مورد عفونت ناشی از ویروس کرونا در جهان رسانه‌‌های اجتماعی تنها خیالی واهی می‌‌باشد. همچنین درس‌‌های فرا گرفته از بیماری همه‌‌گیر iPhone SARS در ۱۷ سال گذشته می‌‌توانند بسیار ارزشمند باشند، اما در دو دهه گذشته چیزهای زیادی عوض شده‌‌اند. ویروس کرونا اولین بیماری همه‌‌گیر در عصر دیجیتال می‌‌باشد. جهان کنونی واضح‌‌تر، شفاف‌‌تر و غیرمتمرکزتر شده است. جالب توجه است که کووید-۱۹ تنها باعث تسریع این روند خواهد شد. دولت‌‌ها و صنایع باید تاثیر کامل این بیماری جهان‌‌گیر را درک کنند. تنها در این صورت قادر خواهیم بود به اندازه کافی با این بحران (و بحران‌‌های آینده) مقابله کنیم و در همان زمان خود را برای یک جهان جدید، دیجیتالی و فناوری‌‌محور آماده سازیم. به نظر می‌‌رسد که هنوز تاثیر کامل ویروس کرونا را ندیده‌‌ایم.