نقش دولت ایالات متحده در کنترل آیکان

سایبرپژوه– آیکان موسسه‌ای غیرانتفاعی است که در دوران دولت کلینتون و به‌منظور راهبری و مدیریت اینترنت و تأمین ثبات عملیاتی آن ایجادشده است. ازنظر حقوقی، آیکان موسسه‌ای است مستقل و دولت آمریکا نباید به‌طور مستقیم در فعالیت‌های آن دخالت کند؛ اما چند روز پس از تأسیس آن، یادداشت تفاهمی میان آیکان و وزارت بازرگانی آمریکا به امضاء رسید که بر اساس آن دولت ایالات‌متحده، از قدرت و نفوذی فوق‌العاده نسبت به آیکان برخوردار شد. درواقع بررسی یادداشت‌های تفاهم و قراردادهای امضاءشده میان دولت آمریکا با موسسه غیرانتفاعی آیکان و شرکت خصوصی وری ساین حاکی از آن است که دولت آمریکا از طریق کنترل این دو موسسه از قدرت و نفوذی فوق‌العاده در مدیریت شبکه جهانی اینترنت برخوردار است.

نخستین یادداشت تفاهم بین وزارت بازرگانی آمریکا و آیکان در سال ۱۹۹۸ به امضا رسید[۱]. در ماده اول آن ذکرشده که این سند به‌منزله قرارداد میان طرفین است سپس اهداف طرفین از امضاء این یادداشت تفاهم تشریح شد و در این چارچوب به اعلامیه رئیس‌جمهور آمریکا در تاریخ اول ژوئیه ۱۹۹۷ اشاره‌شده که مطابق با آن، کلینتون از وزیر بازرگانی این کشور می‌خواهد نسبت به امر خصوصی‌سازی مدیریت نام‌های دامنه اقدام کند و متعاقباً در راستای سیاست‌های تدوین‌شده به‌وسیله وزارت بازرگانی در سال ۱۹۹۸، آیکان انتخاب‌شده است.

این یادداشت تفاهم سپس به تشریح اصول حاکم بر مدیریت نام‌های دامنه (ماده ۲)، منبع قانونی اختیارات وزارت بازرگانی در تنظیم قرارداد (ماده ۳) و تشریح وظایف و مسئولیت‌های طرفین (ماده ۵) می‌پردازد. در این یادداشت تفاهم ذکرشده که طرفین به دنبال تدوین رویه‌ها و مکانیسم‌هایی هستند که باید برقرار شود تا مدیریت نام‌های دامنه از دولت آمریکا به یک سازمان غیرانتفاعی انتقال پیدا کند و بر این اساس وزارت بازرگانی دولت آمریکا متعهد شده تا تجارب فنی و تخصصی خود در مدیریت نام‌های دامنه را به آیکان انتقال دهد و توصیه‌های لازم را به این مؤسسه بکند. البته در شرح وظایف و مسئولیت‌های وزارت بازرگانی (ماده پنجم، بخش ب، پاراگراف هشتم از یادداشت تفاهم ۲۵ نوامبر ۱۹۹۸) به این نکته مهم اشاره‌شده که این وزارت همچنان نظارت خود را بر مدیریت نام‌های دامنه حفظ می‌کند. ضمناً تصریح‌شده است که وزارت بازرگانی بر تمامی فعالیت‌های انجام‌شده در اجرای این قرارداد نظارت می‌کند (ماده پنجم، بخش ب، پاراگراف هفتم).

بر اساس یادداشت‌های تفاهم فی‌مابین، آیکان موظف است تا گزارش اقدامات انجام‌شده خود را طبق تعهدات قراردادی‌اش به وزارت بازرگانی آمریکا ارائه دهد؛ لذا از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۶ آیکان سیزده گزارش از فعالیت‌های خود را به دولت آمریکا ارائه کرده است[۲]. در حقیقت، رابطه آیکان و وزارت بازرگانی آمریکا را می‌توان به رابطه «مجری» و «کارفرما» تشبیه کرد که طبق آن مجری از جانب کارفرما موظف است وظایفی را انجام داده و گزارش منظم فعالیت‌های خود را ارائه دهد و کارفرما نیز به‌نوبه خود بر فعالیت‌های مجری نظارت می‌کند.

با این تفاسیر، هرچند که دولت آمریکا، موسسه ‌آیکان را انتخاب و مدیریت نام‌های دامنه را به آن واگذار کرده ولی این تفویض اختیار برای مدتی کوتاه انجام‌گرفته و هر زمان که دولت آمریکا مایل باشد می‌تواند موسسه‌ای دیگر را جایگزین آیکان کند. ضمناً طبق یادداشت‌های تفاهم هر یک از طرفین می‌تواند با اعلام کتبی ۱۲۰ روزه به‌طور یک‌جانبه قرارداد را فسخ کند (برای مثال: ماده سوم، پاراگراف سوم از یادداشت تفاهم ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۶)؛ بنابراین، دولت آمریکا از یک‌سو قراردادهای کوتاه‌مدتی با آیکان امضاء کرده و از سوی دیگر به‌راحتی می‌تواند در زمان اعتبار قرارداد با ارسال یادداشتی کتبی ظرف ۴ ماه آن را به‌طور یک‌جانبه فسخ کند. ضمناً دولت آمریکا با امضای قراردادی با شرکت وری‌ساین کنترل خود را بر سرور A تثبیت کرده است.[۳] بر اساس توافقات فی‌مابین، این شرکت قبل از انجام هر اقدامی در خصوص حذف، اصلاح و با اضافه کردن اطلاعاتی در فایل سرور باید نظر مساعد مقامات ذی‌صلاح دولت ایالات‌متحده را کسب کند و این امر به‌منزله اعطای حق وتو به دولت ایالات‌متحده می‌باشد (شاهان، ۲۰۰۷: ۳۳۴).

با عنایت به موارد فوق‌الذکر، دولت ایالات‌متحده آمریکا از اهرم‌های قدرتمند دیگر، برای اعمال فشار برخوردار است که بدون استفاده از حق وتو بتواند سیاست‌های خود را اعمال کند تا نیازی به وتو در مراحل نهایی نباشد. جلوگیری از ایجاد نام دامنه جدید با پسوند (.XXX) به‌وسیله دولت آمریکا که با انتقادهایی گسترده مواجه شد، این مسئله را به‌نوعی اثبات می‌کند.

موضوع ازاین‌قرار بود که موسسه‌ای به نام «آی‌سی‌ام رجیستری»[۴] درخواست کرده بود تا با ایجاد نام دامنه‌ای جدید با پسوند (.XXX) تمامی سایت‌های پورنوگرافی در یک سایت حضور داشته باشند. آیکان با این درخواست در تابستان ۲۰۰۵ موافقت کرده بود، اما وزارت بازرگانی ایالات‌متحده با ارسال نامه‌ای مخالفت خود را در این خصوص به مقامات آیکان اعلام می‌کند (اعتمادی، ۱۳۹۰: ۲۰). درنتیجه علی‌رغم آنکه قرار بود شورای اداری آیکان در مورد ایجاد پسوند مذکور تصمیم نهایی را اتخاذ کند، بررسی این موضوع به‌کرات به تعویق افتاد و درنهایت در ۳۰ مارس ۲۰۰۷، آیکان رسماً مخالفت خود را نسبت به این درخواست اعلام می‌کنند.

دخالت دولت آمریکا در امور جاری آیکان در این قضیه، با انتقاد نهادهای تخصصی روبرو شد که معتقدند آیکان اساساً با این هدف شخصیت حقوقی مستقل پیدا کرد که راهبری اینترنت تحت‌تأثیر فشارهای سیاسی و همچنین صلاحیت‌های سرزمینی یک کشور قرار نداشته باشد (همان)؛ درحالی‌که این پرونده، عکس این قضیه را ثابت می‌کند. در حقیقت، دولت آمریکا هرزمانی که اراده کند می‌تواند از طریق اعمال فشار بر آیکان از ایجاد نام دامنه اینترنتی جدید جلوگیری کند.

در سال ۲۰۰۱ به دنبال تغییر نام کشور زئیر به جمهوری دموکراتیک کنگو، آیکان پسوند اینترنتی za. را حذف کرد. این موضوع ثابت می‌کند که دولت آمریکا نه‌تنها قادر است از ایجاد دامنه‌های اینترنتی جدید جلوگیری کند، بلکه می‌تواند هرزمانی که مایل باشد نام دامنه‌ای خاص را نیز حذف کند. به‌عبارت‌دیگر، ایالات‌متحده قادر است از طریق آیکان، هر کشور متخاصم را از فضای سایبر محروم کند و به‌نوعی حق حاکمیت سایر کشورها را نقض کند. ضمناً آیکان نه‌تنها این قدرت را دارد که از ایجاد پسوند اینترنتی جدید جلوگیری کند، بلکه قادر است هرچقدر که بخواهد این کار را با تأخیر انجام دهد. برای مثال، اتحادیه اروپا سال‌ها مبارزه و تلاش کرد تا درنهایت دامنه اینترنتی جدید با پسوند eu. برای این اتحادیه اختصاص یافت (همان).

درنهایت باید به این نکته هم اشاره‌کنیم که مؤسساتی که ثبت‌نام‌های دامنه را به عهده‌دارند به‌وسیله آیکان انتخاب می‌شوند. اصولاً هر کشوری باید بتواند موسسه‌ای که مدیریت نام‌های دامنه آن کشور را به عهده دارد، انتخاب کند اما عملاً این‌چنین نیست و کشورهای جهان ناچارند تصمیم و انتخاب آیکان در این خصوص را بپذیرند. این امر به‌نوعی نقض حق حاکمیت سایر کشورهاست که قابل‌پذیرش نیست. به‌طورکلی اقتدار آیکان و نفوذ دولت آمریکا در مدیریت شبکه جهانی اینترنت، آن‌هم بدون همکاری و مشارکت سایر کشورها، موردانتقاد قرارگرفته است. البته یک شورای مشورتی دولتی با شرکت تعدادی از کشورها در آیکان وجود دارد، اما این شورا تنها نقش مشورتی ایفاء می‌کند. برخی از صاحب‌نظران معتقدند راهبری اینترنت با توجه به چنین وضعیت فاقد هرگونه مشروعیتی است (وینبرگ[۵]، ۲۰۰۰: ۲۶۰-۱۸۷). به‌علاوه با توجه به اینکه آیکان در انتخاب مؤسسات ثبت‌نام‌های دامنه به هر نحو که مایل است عمل می‌کند، این رویه نشانه فقدان شفافیت در راهبری اینترنت است (وینبرگ[۶]، ۲۰۰۲: ۲۶). ضمناً باید به این نکته هم اشاره کرد که تنها مؤسسات و شرکت‌های آمریکایی می‌توانند از نام‌های دامنه جنریک[۷] mil, gov, edu. استفاده کنند که این تبعیض آشکار قابل‌درک نیست (کیتز[۸]، ۲۰۰۴: ۲۸۸).

راهبری اینترنت در وضعیت کنونی به‌شدت موردانتقاد قرارگرفته زیرا دولت آمریکا، از طریق آیکان، عملاً مدیریت و راهبری شبکه را تحت کنترل خود قرار داده است. به دیگر عبارت، مفهوم حاکمیت در عرصه جهانی تحت‌الشعاع مفهوم حاکمیت سایبر که تحت استیلای ایالات‌متحده قرار دارد، دچار نقض آشکار شده است. درواقع، نظر به وابستگی روزافزون حیات بشر به اینترنت، ایالات‌متحده می‌تواند با اهرم فشاری به نام «فضای سایبر»، کشورها را تحت انقیاد خود درآورد و یا آن‌ها را وادار نماید تا به خواسته‌ها و اوامر این کشور تن دهند.

منابع:

• اعتمادی، فرهاد (۱۳۹۰). اختلاف سیاسی دولت‌ها بر سر راهبری اینترنت و حقوق بین‌الملل. فصلنامه سیاست. دانشکده حقوق و علوم سیاسی. دوره ۴۱، شماره ۲، ۳۱-۱۵.
• Kitz, V. (2004). ICANN May be the Only Games in Town, But Marina del Rey Isn’t the Only Town on Earth: Some Thoughts on the So–called “Uniqueness”.
• Shahan, T. D. (2007). The World Summit on the Information Society and the Future of Internet Governance, Comp. L. Rev & Tech. Journal, vol x.
• Weinberg, J. (2002). ICANN, ‘Internet Stability’ and New Top Level Domain.

[۱] https://www.icann.org/resources/pages/agreements-en

[۲] Ibid

[۳]  شرکت وری‌ساین شرکتی آمریکایی است که فعالیت‌های گوناگونی را در زمینه زیرساخت‌های شبکه از جمله ثبت دامنه‌های اینترنتی انجام می‌دهد.

[۴] ICM Registry

[۵] Weinberg

[۶] Weinberg

[۷]  دامنه سطح بالای عمومی (Generic Top Level Domain) یکی از دسته‌بندی‌های دامنه‌های سطح بالا است که شامل دامنه‌های .org، .net، .com، و .info می‌شود.

[۸] Kitz