تکنولوژی؟ ترجیح می‌دهم که نه! نگاهی به شخصیت «چهارشنبه» به روایت تیم برتون

نقد سریال wednesday یا بررسی شخصیت ونزدی ! بالاخره سریال مورد انتظار Wednesday به کارگردانی تیم برتون توسط شبکه نتفلیکس منتشر شد. تیم برتون از معدود کارگردان‌های زنده حال حاضر سینماست که سبک شخصی خود را دارد و این سریال هم مانند برخی از مهمترین کارهای پیشین او مانند خانه دوشیزه پرگرین برای بچه‌های عجیب، ماهی بزرگ، سوئینی تاد آرایشگر شیطانی خیابان فیلیت، اسلیپی هالو، عروس مرده، ادوارد دست قیچی و… در ژانر گروتسک قرار دارد. ونزدی سریالی مانند مابقی کارهای صنعت سریال‌سازی نیست، زیرا مایه‌های هنری یک هنرمند – اندیشمند در آن حضور دارد، شاید به همین خاطر نیز تیم برتون هیچ‌گاه جایزه اسکار نبرده است.

نقد سریال wednesday یا بررسی شخصیت دوری گزین ونزدی از تکنولوژی

قصد این نوشتار این نیست که به بررسی جنبه‌های فنی و نقد فرمالیستی سریال چهارشنبه بپردازد، بلکه تنها نگاهی به یکی از ویژگی‌های شخصیت ونزدی آدامز خواهیم پرداخت. با اینکه می‌توان از وجوه روانی، خانوادگی، سیاسی و حتی الهیاتی شخصیت ونزدی را مورد تامل قرار داد، اما در اینجا نیز چنین مجالی وجود ندارد، بلکه تنها دوری‌گزینی او از تکنولوژی‌های رسانه‌ای نوین، در قواره سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آن مد نظر خواهد بود.

اگر سریال چهارشنبه را ندیده‌اید، نگران فاش شدن قصه سریال نباشید. در یکی از قسمت‌های ابتدایی، هم‌اتاقی ونزدی از او می‌پرسد که او چرا موبایل ندارد؟ او در جواب می‌گوید که تکنولوژی انسان را برده خودش می‌کند. در گفتگوهای ونزدی و هم‌اتاقی‌اش، او که از دست سلفی و استوری گرفتن دوستش کلافه شده، به او گوشزد می‌کند که بازنشر زندگی روزمره در شبکه‌های اجتماعی کاری بیهوده است. وی تنها یک‌بار از ویدئوکال استفاده می‌کند و اتفاقا در پاسخ به این سوال که چرا چنین کرده و این کار با عقایدش مخلافت دارد، می‌گوید که تنها زمانی که مجبور است، از رسانه استفاده می‌کند. در پایان سریال نیز او در نهایت یک موبایل هوشمند از دوستش هدیه می‌گیرد تا با ونزدی ارتباط باشد، اما باز هم ونزدی می‌گوید نباید توقع داشته باشد که تلفنش را جواب بدهد یا برایش پیامی بفرستد.

شخصیت تکنولوژی گریز ونزدی

آیا ونزدی یک تکنولوژی‌هراس است؟ متاسفانه این‌طور نیست، که اگر چنین بود، تحلیل این جنبه از شخصیت او برای ما ساده‌تر می‌شد. او که تنها هفده سال دارد، رمان کاراگاهی‌اش را به وسیله یک ماشین تحریر قرن نوزدهمی‌ می‌نویسد، و رقیب و الگویش برای نویسندگی، خانم مری شلی، خالق رمان فرانکشتاین است که اتفاقا اثرش را در نوزده سالگی نوشته بود. اگر تمام سریال را یک‌بار از اول تا آخر مرور کنیم، تنها استفاده او از تکنولوژی، همان دستگاه تایپ قدیمی است.

شاید برخی این ویژگی ونزدی را به نظریه مولف تیم برتون ارجاع بدهند و بگویند او عاشق چیزهای گوتیک و زشتی‌های قرون‌وسطایی و عناصر ترسناک قرن نوزدهمی است، یا بعضی دیگر بگویند چون ونزدی آدامز از خانواده‌ای قرن نوزدهمی است و این داستان سریال در جهان اکنونی می‌گذرد، پس در داستان سعی شده است ونزدی از تکنولوژی‌های رسانه‌ای نوین دوری کند. این بهانه‌ها برای ونزدی کافی نیست، زیرا شخصیت او پخته‌تر و کامل‌تر از این است که با دو توجیه شبه‌فرمی بتوان او را توضیح داد.

در این‌جا ناچاریم به یکی ویژگی‌های تیم برتون اشاره کنیم. کافیست صفحه اینستاگرام تیم برتون را نگاهی بیاندازیم. اگر از دنبال‌کنندگان او در اینستاگرام باشید، متوجه می‌شوید که او چندان فعال نیست و معمولا پست و استوری نمی‌گذارد و صرفا برای اعلام انتشار کارهایش از اینستاگرام استفاده می‌کند. حرف‌هایی که ونزدی آدامز درباره رسانه‌های جدید می‌زند، در اصل نگاه تیم برتون به این جهان جدید است. او در گذشته چیزهایی را جستجو می‌کند که در اکنون وجود ندارد، و در عوض از چیزهایی دوری می‌کند، که در وضعیت فعلی برجسته‌تر از هر چیزی هستند. برای نقد سریال wednesday محورهای زیادی وجود دارد ما در این مطلب به دنبال بررسی وجوه شخصیتی ونزدی هستیم.

رسانه های اجتماعی یا جادو و هیولا ؟

تیم برتون به جای تکنولوژی‌های رسانه‌ای که می‌تواند محبوب هر نوجوانی باشد، جادو و هیولا و وحشت و زشت‌های زیبا را عناصر مورد علاقه ونزدی می‌کند. شاید بتوان گفت جادو جای تکنولوژی را گرفته و جادوگران به تکنولوژی‌سازان بدل شده‌اند، اما مساله تیم برتون تنها این نیست. تکنولوژی باعث شده افراد شخصیت‌شان را ذیل این تکنولوژی‌های رسانه‌ای تعریف کنند، مانند هم‌اتاقی ونزدی؛ درحالی که ونزدی به خاطر شخصیتی که دارد، از رسانه‌ها دوری می‌کند. او دائما می‌خواهد خودش، خودش را تعریف کند، و به همین دلیل نیز در برابری تکنولوژی تفتیش عقایدی روان‌درمانی و گفتار تراپیستی مقاومت می‌کند.

بیهوده شمردن بازنشر زندگی روزمره در اینستاگرام که توسط ونزدی بیان می‌شود، حاکی از نوعی فلسفه زندگی است که ما پیشتر آن را با بارتلبی محرر می‌شناختیم. بارتلبی بیهودگی سازوکارهای جهان جدید را در دل وال‌استریت شناسایی کرده بود و در رقابت بروکراتیک، خود را به کنار کشیده بود و در پاسخ به حضور در این سازوکارهای عقلانی شده، می‌گفت: «ترجیح می‌دهم که نه!». منفیت تخریب‌گر حاصل از این جمله دائما میل به نپیوستن به جمع، هم‌رنگ جماعت نشدن و زیر سوال بردن استانداردهایی که از قبل تعیین شده را تقویت می‌کند و این دقیقا شمایلی از بارتلبی محرر است. اتفاقا ویژگی تحریرگر بودن ونزدی نیز در این جا آشکار می‌شود. او نوشتن داستانش را به عنوان یکی از استراتژی‌های رهایی‌بخشی‌اش از انقیادی که توسط اطرافیان، خانواده، جامعه و نهاد آموزش اعمال می‌شود، به کار می‌گیرد. سوژگی ونزدی در این داستان نوشتنش متعین می‌شود و اتفاقا روان‌درمانگرش نیز به واسطه نسخه‌ای از این داستان می‌تواند با او به منزله یک شخصیت یکتا و خاص مواجه شود. این شخصیت توسط تکنولوژی ساخته نشده، بلکه خودش، خودش را ساخته است. در اصل باید گفت هراس بنیادین ونزدی از رسانه نیست، بلکه او نگران است شخصیتش را از دست بدهد.

ما هم بعضی وقت ها دوست داریم ونزدی باشیم

احتمالا پس از تماشای ونزدی، ما نیز در مقام مخاطب دوست داشته باشیم در برخی از مواقع، یا در بعضی خصایص مانند او باشیم. بدبینی او به جامعه، سیاست، آموزش و حتی تکنولوژی برآمده از قسمی فلسفه زندگی است که او به آن معتقد است. مع‌الاسف ما به سختی می‌توانیم در این مورد با او هم‌نظر باشیم که «زندگی دو چیز بیشتر نیست، یا می‌کشی یا کشته می‌شوی» اما در بدبینی او همانند بارتلبی بصیریتی نهفته است، اینکه نباید خودخواسته به بندگی و بردگی تکنولوژی درآمد. مادامی که در رسانه تنیده می‌شویم، دیگر نمی‌توانیم خودمان را بازبجوییم. با این حال چنین منظری از شخصیت ونزدی و چنین رویکردی در بازخوانی سریال چهارشنبه در لابه‌لای سرگرمی و جذابیت، پنهان یا فراموش می‌شود.

این نوشته از سری نوشته های نقد فیلم های سایبرپانک می باشد که میتواند مطالب مشابه را در داخل سایت سایبر پژوه مطالعه نمایید.