آن سوی خدمات رایگان و جذاب!

درباره کارگردان
جف اورلوسکی مستندساز ۳۶ ساله صاحب نام امریکایی است. او بیشتر با دو مستند تحسین شده «در تعقیب یخ-Chasing Coral» و «تعقیب مرجانی-Chasing Ice» شناخته می‌شود. در مستند تعقیب مرجانی، دوربین اورلوسکی به اعماق اقیانوس‌ها می‌رود تا راز نابودی صخره‌های مرجانی را کشف کند. اورلوسکی اما در جدیدترین تجربه مستندسازی خود دست روی یک سوژه جنجالی گذاشته است. او به پشت‌پرده طراحی بزرگترین شبکه‌های اجتماعی حال حاضر دنیا سرک کشیده است. در این تجربه، تریستان هریس(رییس سابق واحد طراحی قوانین اخلاقی شرکت گوگل و موسس مرکز فناوری های انسانی)، جاستین رزنتین(طراح دکمه لایک فیسبوک و از موسسان آسانا)، پروفسور شوشانا زابوف(استاد دانشگاه هاروارد)، تیم کندال(رییس سابق پینترست)، جارون لانیر(از پیشگامان فناوری واقعیت مجازی)، رشیدا ریچاردسون(سرپرست واحد خط مشی‌های تحقیقاتی اَل نو)، رنی دریستا(سرپرست واحد تحقیقات یاندر) در کنار چند صاحب‌نام دیگر حوزه فناوری، کارگردان را در شکل‌گیری این روایت مستند همراهی کرده‌اند.

محترم و هوشمندانه
فیلم‌های مستند انتقادی، برای تبدیل شدن به یک بازوی تاثیرگذار، همواره با مسیر پر دست‌اندازی رو‌به‌رو هستند. هر پدیده شناخته شده هر چند هم که آسیب‌پذیر باشد، دارای یک جبهه طرفداران سینه چاک است؛ آنها از روی علاقه، یا با تحریک صاحبان و سرمایه‌داران همان پدیده مورد نقد، نسبت به منتقدین جبهه خواهند گرفت و سعی در تضعیف جناح ناقد خواهند داشت. سوژه‌ای که جف اورلوسکی روی آن دست گذاشته، مصداق بارز همین مساله است. شبکه‌های اجتماعی و سرویس‌دهنده‌های مجازی، از محبوبیت جهانی برخوردارند و کارگردان مستند «معضل اجتماعی- The Social Dilemma» روی لبه تیغ حرکت می‌کند.
جف اورلوسکی برای فرار از شکست در فیلمش، دو استراتژی موفق را دنبال کرده است. اول اینکه او برای بیان انتقاد، به سراغ منتقدین کلیشه‌ای فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نرفته است؛ سراغ آنها که اصطلاحا از بیرون گود می‌گویند لنگش کن! اتفاقا برعکس، در مستند «معضل اجتماعی- The Social Dilemma» انتقاد از جانب مدیران میانی و ارشد همین غول‌های فناوری ارائه می‌شود، افرادی که بعضی‌شان همچنان هم مشغول به کار هستند. استراتژی موفق دوم اورلوسکی، طراحی چند پلان داستانی در میان فیلم است. پلان‌هایی که اگرچه ارتباط خطی مستقیم با خود فیلم ندارند اما بسیار هوشمندانه در جای‌جای روایت حضور دارند. این خط داستانی، شالوده مطالب کارشناسان را با زبانی فارغ از کلیشه‌ها به تصویر می‌کشد.
جدا از فرم مناسب مستند «معضل اجتماعی»، محتوا نیز تحسین‌ برانگیز است. بار روایت کاملا بر دوش کارشناسان شناخته شده حوزه سوشیال مدیاست. البته تریستان هریس نسبت به دیگران محوریت بیشتری دارد. تعابیر بکار رفته در جملات او و همکارانش تکان دهنده است؛ آنها معتقدند در پشت پرده غول‌های شبکه اجتماعی، آینده انسان معامله می‌شود. اگر شما برای یک محصول پولی پرداخت نمی‌کنید، یعنی خود شما محصول هستید؛ این گزاره در مورد کاربران شبکه‌های اجتماعی صادق است. کاربران در ظاهر از امکانات رایگان این شبکه‌ها استفاده می‌کنند اما در حقیقت همین فعالیت آنها در شبکه، یک محصول گرانبها برای مالکین این غول‌های ارتباطی است.

نکته جالبی که تریستان هریس اشاره می‌کند حضور مدیران رده بالای فیسبوک، گوگل، اوبر و … در آزمایشگاه تکنولوژی اقناعی دانشگاه استنفورد است. با تکیه بر تکنولوژی اقناعی، سیستم بصورت عمیق وارد ذهن شما می‌شود و یک عادت ناخودآگاه را درون مغز شما جایگذاری می‌کند. در واقع سیستم کاربرانش را آنطور که می‌خواهد برنامه‌ریزی می‌کند. هریس اشاره می‌کند که امکان تگ کردن کاربران روی عکس، یکی از خروجی‌های تکنولوژی اقناعی است.
کتی اونیل نیز اشاره جالبی به مبحث الگوریتم‌ها در شبکه اجتماعی دارد. او الگوریتم را یک ماشین هوشمند می‌داند که با وجود برنامه‌ریزی توسط انسان، امکان تغییر و بازنشانی بواسطه خودش را داراست. اونیل اضافه می‌کند که «الگوریتم‌ها در واقع عقایدی هستند که در کدها جاسازی شده‌اند».
نکته آخر در مورد ساخته جف اورلوسکی، انتخاب عبارت “معضل اجتماعی” به عنوان نام این مستند است که همپوشانی محتوایی جالبی با معضل اجتماعی اعتیاد دارد. خط داستانی فیلم، تحت تاثیر قرار گرفتن تفکر و سبک زندگی فرزندان یک خانواده در حصار فضای مجازی را نمایش می‌دهد. یک خانواده پنج نفره، که یک دختر و یک پسر نوجوان آن معتاد شبکه‌های اجتماعی هستند. فیلم در خط داستانی مختصر و مفیدش، با یک ایده جذاب مفاهیم انتزاعی مطرح شده توسط کارشناسان را برای بیننده تداعی می‌کند.

بیانیه فیسبوک در پاسخ به انتقادات مطرحه در مستند معضل اجتماعی: