جامانده از آینده: نقد انیمیشن سینمایی «والاس و گرومیت انتقام پرندگان»

به‌قلم: داوود طالقانی 

سال ۲۰۲۴ سال خوبی برای سینما نبود، این را خودمان هم می‌دانیم. تقریبا اکثر فیلم‌ها، سریال‌ها و انیمیشن‌های سال ۲۰۲۴ از متوسط آثار بصری و تصویری ۱۰ سال اخیر بسیار عقب‌تر است، چه از لحاظ کیفی، و چه از حیث مضمونی. با این حال برخی از آثار و تولیدات در میان این حجم از عقب‌ماندگی‌های فنی و کیفی تواستند تا حدودی قابل قبول باشند، مانند انیمیشن سینمایی ربات وحشی (نقد این انیمیشن و نحوه حضور هوش مصنوعی در آن در سایبرپژوه پیشتر به قلم نگارنده منتشر شده است). یکی دیگر از انیمیشن‌های امسال که توسط رسانه‌ها نیز برجسته شد، انیمیشن سینمایی «والاس و گرومیت: انتقام پرندگان» است. این انیمیشن که در ادامه سایر قسمت‌های این مجموعه محبوب و پرطرفدار ساخته شده است، توسط «نیک پارک» و «مرلین کراسینگهام» کارگردانی شده و فیلم‌نامه آن توسط «مارک برتون» نوشته شده است. در این یادداشت کوتاه می‌خواهیم به این پرسش پاسخ بدهیم که چرا ایده، مضمون و داستان این انیمیشن از تحولات فناوری و به خصوص آینده هوش مصنوعی عقب و جدا مانده و نتوانسته برخلاف انیمیشن ربات وحشی (انیمیشن دیگری که امسال به هوش مصنوعی پرداخته است) درک و دریافت دقیقی از هوش مصنوعی داشته باشد.

خلاصه داستان این انیمیشن از این قرار است که والاس یک ربات باغبان به شکل کوتوله اختراع می‌کند و با اجاره دادن آن به همسایگان و کسانی که در خانه خود باغ دارند، برای خود کسب و کاری راه می‌اندازد. با این اختراع گرومیت، سگ والاس احساس می‌کند ارزش خود را نزد او از دست داده و نگران است با این اختراع برای همیشه کنار گذاشته شود. گرومیت که از وجود این ربات به شدت غمگین است او را به زیرزمین می‌برد تا شارژ کند. هنگام شارژ ربات، فیترس مک گراو پنگوئنی که والاس و گرومیت بعد از ماجرا‌های سرقت الماس آبی او را دستگیر کردند، کامپوتری را که ربات برای شارژ شدن به آن متصل است، هک می‌کند و همین موضوع باعث به وجود آمدن هرج و مرجی می‌شود که ماجرا‌های بعدی فیلم را رقم می‌زند.

ابتدا به حضور هوش مصنوعی در این انیمیشن بپردازیم. والاس یک کوتوله‌ی کلاه‌به‌سر هوشمند به نام نوربات اختراع کرده که در کارهای خانه و باغ کمک کند. نوربات ستاره‌ی این انیمیشن سینمایی است که با تمام دیوانگی‌اش، از نظر گرومیت، فقط همه چیز را خراب‌تر از پیش و باری به دوش‌اش اضافه می‌کند. این انیمیشن از منظر و دیدگاه گرومیت به والاس و انسان‌ها یادآوری می‌کند که نمی‌توانید هیچ‌وقت به طور کامل آدم‌ها (یا در این مورد خاص، سگ‌ها) را با ربات‌ها یا هوش مصنوعی جایگزین کنید. هرچند در ادامه داستان می‌توان این انگاره را نیز در نظر گرفت که هوش مصنوعی پیشرفته و فناوری مشکل‌ساز است، اما نه همیشه.

اگر از این پیام‌های ساده‌انگارانه انیمیشن درباره هوش مصنوعی گذر کنیم، باید به نقد ایده آن درباره هوش مصنوعی بپردازیم. آینده هوش مصنوعی در شخصیت‌بخشی و پرسوناژ هوش منصنوعی به این مساله بستگی دارد که آیا هوش مصنوعی می‌تواند تکینه باشد، یعنی اراده‌ای از خود داشته باشد و بتواند در موقعیت‌های سخت و دشوار فارغ از تصمیم انسان‌ها و برنامه‌ریزی که برای آن تعبیه شده، رفتار کند یا خیر. در سینمای سایبرپانک معمولا برای هوش مصنوعی چنین قابلیتی را فرض می‌گیرند و آینده هوش مصنوعی را به تکینگی آن گره می‌زنند. با این حال در انیمیشن سینمایی «والاس و گرومیت: انتقام پرندگان» چنین مواجهه‌ای را مشاهده نمی‌کنیم و تصویرسازی این انیمیشن از هوش مصنوعی نوعی تکنولوژی دم دستی مثل جاروبرقی است که می‌تواند با یک دکمه آن را خاموش و روشن کرد یا آن را به تنظیمات کارخانه بازگرداند. با این توصیف انیمیشن سینمایی «والاس و گرومیت: انتقام پرندگان» از تحولات تکنولوژی و پیشرفت‌های هوش مصنوعی در آینده بسیار جا مانده است و عقب‌ماندگی آن در تصور از هوش مصنوعی باعث شده که قصه و داستان آن نیز کلیشه‌ای و تکراری شود

برای دسترسی به دیگر یادداشت‌های سینمای سایبرپانک نوشته داوود طالقانی اینجا کلیک کنید