سایبرپژوه– در ادبیات رایج جامعه‌شناسی سیاسی، جنبش‌های اجتماعی به دو نوع کلاسیک و نوین تقسیم‌بندی می‌شوند. اگر ویژگی‌های جنبش اجتماعی نوین را نمادسازی، مصادره گفتمانی، استفاده از ابزار رسانه، پیش‌روی آرام و شبکه‌ای بودن در نظر بگیریم و در مقابل جنبش‌های کلاسیک را با مشخصه‌های تندروی، بنیادی، محوریت مطالبات اقتصادی و غیرشبکه‌ای بودن بشناسیم می‌توانیم «جنبش مجازی» را هم به این دو دسته اضافه نماییم. جایی که بستر شکل‌گیری و تکوین و کنش جنبش، «شبکه اجتماعی» است.
نمود اصلی جنبش‌های مجازی در مفاهیمی چون «هشتگ» و «ترند» است. زمانی که یک درخواستی و یا اعتراضی ترند می‌شود می‌توانیم آن را یک جنبش مجازی بدانیم. جنبشی که به سبب بستر شکل‌گیری و افراد دخیل در آن دارای مشخصه‌ها و پیامدهای متفاوتی خواهد شد.
جنبش‌های کم‌هزینه اما کم عمق
جنبش‌های اجتماعی دارای مشخصه‌هایی هستند:
۱- ویژگی جنبش‌های مجازی نخست «کم‌هزینه» بودن آنهاست. در جنبش‌های اجتماعی که بستر آنها فضای واقعی است هر کنش اجتماعی دربردارنده هزینه‌های مادی و غیرمادی زیادی است. افراد برای یک تجمع، اعتراض و یا اعلام درخواست نیازمند فضای مناسب، هزینه‌های تبلیغات هستند و همچنین احتمال درگیری فیزیکی، خشونت نیز وجود دارد. اما جنبش‌هایی که در بستر مجازی رشد یافته از جهت‌های مختلفی هزینه‌ای را در برندارد. فرد با داشتن یک اکانت و بازنشر مطالبی که احتمال پسندیده شدن دارند، به فعالیت می‌پردازد. در اغلب موارد هم هیچ خطری، صاحب آن صفحه یا حساب کاربری را تهدید نمی‌کند.
۲- این جنبش‌ها علی رغم اینکه کم‌هزینه هستند اما از «عمق» کمی هم برخوردارند. جنبش‌های کلاسیک و مدرن که در فضای بیرونی شکل می‌گیرند بر اساس مطالبات عمیق‌تر و بنیادی‌تری هستند. فردی که حاضر است به خیابان آمده و تمام خطرات ناشی از آن را بپذیرد مطمئنا دچار ناملایمات زیادی در زندگی خود بوده است که حاضر به پرداخت چنین هزینه‌ای شده است. همچنین افراد مشارکت‌کننده در آن دارای ارتباط محکم‌تری به دلیل «حس مشترک» خود هستند که این حس مشترک باعث همیاری در فضای واقعی میگردد. در مقابل بسیاری از جنبش‌هایی که در بستر مجازی شکل می‌یابد با آگاهی پایینی نسبت به موضوع آغاز می‌شود و تا انتها هم به همین نحو است. زیرا تماس واقعی هم ایجاد نمی‌گردد بنابراین آن «احساس مشترک» که در جنبش‌های کلاسیک یا مدرن وجود دارد اینجا نمودی نخواهد داشت.
۳- «گذرا بودن» ویژگی دیگر این جنبش‌هاست. معمولا این جنبش‌ها با یک موج شدیدی آغاز می‌شود و درمدت زمان کوتاهی اوج می‌گیرد و نهایتا با همین سرعت که اوج گرفته افول می‌کند و دوباره سوژه جدید برای ایجاد جنبش یافت می‌شود. ممکن است بعد از گذشت زمان، دیگر به کلی آن موضوع فراموش شود.
شکاف نسلی و عمق جنبش‌ها
نسلی که به نسل«z» یا نسل«اینترنت» معروف هستند و عمدتا به متولدین بعد از سال ۲۰۰۰ اطلاق میگردد یک تفاوت عمده با نسل‌های پیش از خود دارند و آن اینکه رشد آنان پیوند ناگسستنی با فضای اینترنت دارد. در بسیاری از موارد ارتباطات، دوستی‌ها، ابراز احساسات، برآورده شدن نیاز دیده شدن این افراد در بستر اینترنت شکل گرفته است. برای این افراد مفهوم «ترند شدن» و «جنبش اجتماعی» معنای متفاوتی خواهد داشت. برای این افراد فضای واقعی در آنجا خواهد بود و اگر جنبشی با هر مطالب‌های و با هر طبقه‌ای که حمایت‌کننده آن باشند بتواند خود را به سطح «ترند» شدن برساند لذا مشروعیت یافته و کاملا به رسمیت شناخته می‌شود که نهادها و افراد متناظر آن در فضای جامعه ملزم به شنیدن درخواست و عمل کردن به آن هستند. این شکاف نسلی و تفاوت نگاه، عمق جنبش‌ها برای این نسل را افزوده خواهد نمود. این افراد در مقایسه با دیگر نسل‌های پیشین که بیشتر با فضای جامعه مرتبط بوده‌اند نگاه عمیق‌تر و با حساسیت بالاتری به مفاهیمی چون «ترند شدن» خواهند داشت.
جنبش‌های مجازی و رادیکالیسم
اینگونه جنبش‌ها به دو دلیل رادیکال هستند نخست آنکه به همان دلیل کم‌هزینه بودن، افراد احساس آزادی افراطی نموده و به راحتی مطالب خود را خارج از چارچوب‌های قانونی و تحمیلی از طرف عرف جامعه ابراز خواهند نمود. احساسات و درخواست‌هایی که افراد به صورت عادی انجام نخواهند داد. دلیل دیگر ویژگی شبکه‌سازی و دسترسی آسان خواهد بود که افراد خیلی سریع می‌توانند کاربران همسو را جذب کنند و تعداد حامیان خود را بالا ببرند. کشاندن یک فرد از خانه به خیابان بسیار دشوارتر از دعوت یک فرد برای حمایت از یک کمپین در فضای مجازی خواهد بود. ذات شبکه‌های اجتماعی رادیکال است چون آزادی عمل زیادی به کنشگران داده و راحت‌تر افراد در معرض جنبش قرار می‌گیرند.
فرجام سخن
در کنار جنبش‌های کلاسیک و نوین، ما می‌توانیم جنبش مجازی را در نظر بگیریم که با مشخصه‌های خاص خود در بستر فضای مجازی شکل یافته و رشد و تکوین خود را نیز در همان بستر ادامه خواهد داد. مهمترین نمود آن «ترند»های توئیتر است که نمونه اخیر آن با هشتگ “اعدام نکنید” به خوبی این موضوع را نشان داد.
