سایبرپژوه: در این مقاله به بررسی ابعاد مختلف اپلیکیشن شاد و رسانه های تعاملی پرداختیم.
از رسانه چاپی مردم خردمند زاده می‌شود در حالی که از تلوزیون مردم لذتجو بار میآید. در جامعه تحت سیطره تلوزیون، اخبار و آموزش و سیاست، همه و همه به سرگرمی تقلیل مییابد.
نیل پستمن در سال ۱۹۸۵ این جمله را در وصف جامعه ای گفته بود که تلوزیون در آن به رسانه غالب تبدیل شده بود و به تکتک خانه ها نفوذ کرده بود. پستمن معتقد بود که تلوزیون ابزار سرگرمی است و هرچیزی هم که در آن به نمایش در میآید هرچند اخبار، مطلب آموزشی یا برنامه سیاسی باشد بازهم یک سرگرمی است. او بر همین مبنا اسم کتاب خود را گذاشته بود”تا دم مرگ سرگرمیم” یعنی این سرگرمی همه ابعاد زندگی ما را به خود مشغول کرده است و ما تا دم مرگ نمیتوانیم از آن جدا شویم.
آن زمانی که پستمن این نظر را ابراز کرد هنوز خبری از شبکههای اجتماعی نبود، اینترنت به این صورت گسترش پیدا نکردهبود و فضای مجازی در همه عرصههای زندگی نفوذ نکرده بود. اما اکنون باگسترش فضای مجازی و رسانههای اجتماعی، بار دیگر میتوان به بررسی این نکته پرداخت که به راستی رسانه چه قدر سرِما را گرم می‌کند؟
تاثیر پلتفرم در محتوا
همان طور که پستمن در مورد تلوزیون اشاره می‌کند، پلتفرم رسانه محتوای آن را جهت می‌دهد. پلتفرم سرگرمی به همهی محتوای خود ماهیت سرگرمی می‌دهد. به طوری که شاید همین محتوا بیرون از این پلتفرم و در یک قالب دیگر ماهیت دیگری پیدا کند. تعداد زیادی از مردم اخبار را از طریق تلوزیون و یا کانالهای خبری و خبرگزاریها دنبال میکنند. اما همه این افراد واقعا به دنبال خبر نیستند. در واقع بسیاری از افراد، به جای آنکه اخبار را دنبال کنند، خبر تماشا میکنند! به همین ترتیب سیاست و اقتصاد و حتی دین و مذهب.
بسیاری از گفتگوهای رادیویی و یا تلوزیونی به صورت کتاب چاپ میشوند، اما مخاطبی که به دنبال کتاب میرود با مخاطبی که آن را از تلوزیون تماشا می‌کند بسیار تفاوت دارد.
شبکه های اجتماعی بیطرف نیستند
بدین ترتیب در مورد شبکه های اجتماعی هم باید گفت، این که کدام شبکه برای چه هدفی طراحی شده است، در استفاده ای که بعدا از آن خواهد‌شد و محتوایی که در آن ریخته می‌شود اثرگذار است. اگر یک شبکه اجتماعی برای سرگرمی طراحی شده است، باید در نظر داشت که مبارزات سیاسی هم در این شبکه جنبه ای از سرگرمی پیدا می‌کند. به عکس در برخی شبکه‌ها مطالب فکاهی نیز پیام سیاسی به افراد منتقل می‌کند.
در شبکه های اجتماعی بر خلاف تلوزیون، مخاطب تنها مصرف کننده ی منفعل نیست بلکه می‌تواند تولید کننده باشد. اما مخاطب هر چیزی نمی‌تواند تولید کند!
به عنوان مثال در شبکه ای مانند اینستاگرام که یک شبکه سرگرمی است، مخاطب اجازه دارد هر عکس یا ویدئویی را با هر کپشن و عنوانی به اشتراک بگذارد. فرد اجازه دارد تصویر لباس و بدن خودش را منتشر کند، یا عکسی از غذایی که به تازگی خوردهاست پست کند. همچنین آزاد است عقیده سیاسی خود را ابراز کند یا این که نظرش را در مورد بازار ارز و سکه بیان کند. هر چیزی قابل بارگذاری در شبکه هست. اما یک نکته وجود دارد. مخاطب اجازه ندارد سرگرم نباشد! مخاطب باید سرگرم تولید، انتخاب، انتشار و یا استفاده از محتوا باشد. در همه این حالات مخاطب باید سرگرم باشد والا کاری انجام داده است بر خلاف غرض پلتفرم و پلتفرم اجازه شورش به اعضایش نمی‌دهد.
شبکه های اجتماعی با این منطق به وجود آمده اند که بشر در تنهایی حوصله اش سر میرود و اگر با همنوعانش ارتباط برقرار کند، از این تنهایی و بی حوصلگی خارج می‌شود. شبکه اجتماعی، حکم یک مهمانی بزرگ را دارد که همه آنجا هستند تا بهشان خوش بگذرد! پلتفرمهای مختلف هرگدام ویژگی خاص خودشان را دارند اما یک چیز مشترک است؛ سرگرمی و خوش گذرانی!
این ویژگی مشترک شبکههای اجتماعی بر همه محتوای آن تأثیر میگذارد و هر چیزی در شبکه اجتماعی یک جنبهاش سرگرمی و ایجاد فضایی برای خوشگذشتن به مخاطبان است. هرچیزی!
چرا اپلیکیشن شاد جواب نمی‌دهد؟!
پس از این توضیحات خوب است به یکی از نمونه های عینی بپردازیم. اپلیکیشن شاد نمونه خوبی است که امروزه بخش قابل توجهی از جامعه با آن درگیرند. معلمان، دانش آموزان و اولیاء آنها.
اپلیکیشن شاد، یا همان “شبکه اجتماعی دانش آموزی” پلتفرمی است که برای آموزش مجازی دانش آموزان از سوی وزارت آموزش و پرورش در نظر گرفته شده است. پلتفرم اپلیکیشن شاد کاملا یک پیامرسان و شبکه اجتماعی است. این در اسم آن هم نهفته است.
با توجه به مطالبی که بیان شد باید گفت که اپلیکیشن شاد در واقع ابزاری برای سرگرمی دانش آموزان است. البته سرگرمی به درس! اپلیکیشن شاد پلتفرمی برای آموزش نیست و به کارگرفته شدن آن در خدمت آموزش نمی‌تواند ابعاد سرگرم‌کننده آن را از بین ببرد. شاید یکی از دلائلی که برخی اپلیکیشن شاد را در آموزش مجازی موفق نمیدانند همین باشد که اساسا کار اپلیکیشن شاد، آموزش نیست بلکه سرگرمی است. البته نباید تک عاملی به موضوعات نگاه کرد و ما در این نوشته در مقام نقد آموزش مجازی نیستیم بلکه تنها به عنوان نمونه اشارهای گذرا به آن داشتیم.
جمع بندی بررسی اپلیکیشن شاد
امروز بیش از چهار دهه از زمانی که پستمن جمله معروفش را ایراد کرد میگذرد. در این سال ها رسانه ها پیشرفت قابل توجهی کردهاند و بیش از رسانهی مد نظر پستمن یعنی تلوزیون در زندگی ما نقش پیدا کردهاند. پلتفرمهای بیشماری را در اطراف خودمان مییابیم که اکثرشان برای سرگرمی به وجود آمده اند. حتی اگر خودمان هم نخواهیم، این پلتفرمها کار خودشان را میکنند و محتوایشان را به سمتی که میخواهند هدایت میکنند. امروز ما بیش از هر زمان دیگری سرگرمیم؛ سرگرمِ سیاست، آموزش، اخبار و حتی سرگرم دین و معنویت! به عبارت دیگر ما اکنون بیشتر از همیشه تا دم مرگ سرگرمیم!
