سایبرپژوه – در دنیای امروز توافق و قرارداد شاکله اصلی زندگی اجتماعی را تشکیل می‌دهد و جز لاینفک آن به حساب می‌آید. تمامی انسان‌ها در هر جایگاهی که قرار بگیرند هم تعهداتی را می‌پذیرند و هم تعهداتی را می‌دهند. در این میان قراردادهای، حقوقی و تجاری، قرارداد هوشمند و غیر تجاری هم در واقع تعهداتی هستند که میان دو طرف قرارداد منتقل می‌شوند با این تفاوت که هر کدام از این قراردادها در قالب خاص و ویژه‌ای در می‌آیند و این امر آنها را از سایر توافقات روزمره متمایز می‌کند.
با توجه به این مفهوم از قرارداد، نوع پیاده سازی آنها از گذشته تاکنون بویژه در سالهای اخیر با پیشرفت تکنولوژی و هوش مصنوعی تغییرات چشم‌گیری داشته است. این تغییرات شامل قرارادادهای سنتی، قراردادهای الکترونیکی، قراردادهای هوشمند می‌باشد.
قراردادهای الکترونیکی، قراردادهای هوشمند نیستند
قراردادهای هوشمند اساسا یک قرارداد مبتنی بر داده[۱] است و قراردادی که طرفین در آن یک یا تعدادی بیشتر شرایط یا مفاد در قراردادشان تعیین می‌کنند به شیوه‌ای که بر اساس سیستم کامپیوتری طراحی شده است. به عبارت دیگر، به جای استفاده از زبان طبیعی، قراردادهای هوشمند از داده‌های مربوط به امکانات تجزیه و تحلیل کامپیوتری، اتوماسیون یا ارتباطات مربوط به تعهدات قراردادی‌شان استفاده می‌کنند این در واقع اولین تفاوت بین قرارداد هوشمند و قرارداد الکترونیکی است. با این حال با گفتن این مساله که قرارداد هوشمند، یک قرارداد مبتنی بر داده است به این معنی نیست که تمام جنبه‌های قرارداد در یک فرآیند سیستم کامپیوتری[۲]مانند قراردادهای الکترونیکی صورت می‌گیرد.
دومین تفاوت مربوط به مخاطبان تفسیر قرارداد است. قراردادهای سنتی طوری طراحی شدند که افراد قراردادها را می‌خوانند ولی در قراردادهای هوشمند علاوه بر طرفین قرارداد، طرفی دیگری نیز وجود دارد که قرارداد را می‌خواند و آن هم سیستم کامپیوتری است.
سومین تفاوت برمی‌گردد به روشی که آنها معنای واقعی و ماهیت واقعی آن را درک می‌کنند در یک قرارداد سنتی و الکترونیکی ماهیت و معنی اصلی قرارداد از به اشتراک‌گذاری زبانی که طرفین قرارداد استفاده می‌کنند به دست می‌آید ولی در قرارداد هوشمند، طرفین، روند صریح و مشخص در فریم‌ورک مربوط به قراردادهای هوشمند را به کار می‌گیرند تا اطلاعات لازم و مربوطه را طبق روند مشخص شده به‌دست آورند.
ماهیت قرارداد هوشمند
در بیـان مفهـوم و تعریف قراردادهای هوشمند نظرات مختلفی ارائه شده‌است. بـه نظـر برخـی، قراردادهـای هوشـمند، قراردادهایی خود اجرا می‌باشند که به صورت کدهایی در بستر گسترده و نامتمرکز بلاکچین ذخیره می‌گردند. به نظر برخی دیگر قراردادهای هوشمند پروتکل‌های کامپیوتر می‌باشند کـه امکان انتقال دارایی‌های دیجیتالی را تحت شروطی که میان طرفین مورد توافق واقع شده اسـت فراهم می‌نمایند. برخی دیگر از آن به عنوان یک قرارداد رمزنگاری شده که بـه طـور مسـتقیم انتقال ارزهای دیجیتالی و دارایی‌های افراد را کنترل می‌نماید یاد نموده‌اند و نهایتاً برخی دیگـر از آن به عنوان دستورالعمل‌های الکترونیکی خود اجرا که به صورت پیش‌نویش در کدهای کامپیوتری ذخیره شده و به کامپیوتر امکان بازخوانی قرارداد، تقـدیم دسـتور کـار و افزایش هوشمندی قرارداد را می‌دهد تعبیر نموده‌انـد. با جمـع‌بنـدی اقـوال فـوق مـی‌تـوان قراردادهای هوشمند را به عنوان قراردادهای الکترونیکی که در بسترهای عمومی (سیستم‌های نامتمرکز) منعقد گردیده و عوض قراردادی در آنها دارایی‌های هوشمند یا ارزهای رمزنگـاری شـده دیجیتـالی می‌باشد تعریف نمود. در حال حاضر چنین تعریفی را می‌توان پذیرفت ولی با پیشرفت در زمینه الگوریتم‌ها می‌توان چنین قراردادهایی با این ویژگی‌ها را در بستری غیر از سیستم‌های نامتمرکز و با مفهومی به نام Intelligent Contract طراحی کرد کاری که درحال حاضر IBM تا حدی در ارائه خدمات به بانک‌ها به دنبال آن است.
اما در حال حاضر همان تعریفی که “نیک‌سازبو” از قراردادهای هوشمند ارائه داده است به نظر پابرجا و منطقی است. لذا با توجه با این تعریف عناصر اصلی قراردادهای هوشمند عبارت است از:
اول امضای دیجیتال که طرفین قرارداد با آن بر مفاد و قوانین قرارداد توافق می‌کنند.
جزء بعدی موضوع قرارداد است.
سوم محیط قرارداد هوشمند است. که جزء موضوع قرارداد، باید در این محیط باشد یا قرارداد هوشمند به آن دسترسی مستقیم داشته باشد.
[۱]data oriented
[۲]computer processable form
