باید مارکس را برگرداند؛ ظهور سرمایه‌داری جدید بر بستر اقتصاد گیگ

یکی از ساده ترین تعاریف از اقتصاد گیگ میتوان توجه به این سوال باشد : چه تعداد مشاغلی را به خاطر می‌آورید که سابق بر این وجود داشته‌اند اما در حال حاضر نام و نشانی از آن‌ها نیست و یا رونق سابق را ندارند؟ بی شک یکی از مهم‌ترین مثال‌ها در این زمینه تاکسی تلفنی و یا آژانس‌ها هستند که به واسطه پیدایش تاکسی‌های اینترنتی از رونق افتادند.

پیشرفت سریع فناوری‌های دیجیتال افراد بسیاری را تحت تاثیر قرار داده است. تاکنون بسیاری از مشاغل در اثر رشد تکنولوژی از بین رفته و یا در شرف نابودی هستند. این موضوع منجر به کاهش امنیت شغلی و فراگیر شدن ترس از بیکاری شده است. اما این اولین بار نیست که در طول تاریخ چنین اتفاقی به وقوع پیوسته است.

بسیاری از نوآوری‌های اولیه انقلاب صنعتی، منجر به خودکار شدن مشاغل در صنعت ریسندگی و بافندگی و جایگزین شدن ماشین‌آلات صنعتی با نیروی کار شد. مکانیزاسیون کشاورزی در نیمه دوم قرن نوزدهم با ورود ماشین‌های دروگر و گاوآهن‌ها و در قرن بیستم با ورود تراکتور و کمباین سرعت گرفت. همین امر بسیاری از افراد شاغل در این صنعت را بیکار کرد. پیشرفت چشمگیر فناوری رباتیک در دهه‌های ۱۹۹۰ و ۲۰۰۰ نیز منجر به افزایش چهار برابری موجودی روبات‌های صنعتی در ایالات متحده و اروپای غربی و جایگزین شدن ربات‌ها با نیروی کار شد.

در طول دو دهه گذشته، گسترش اینترنت نیز علاوه بر تغییر سبک زندگی مردم، بر بازار کار و اقتصاد تاثیر به خصوصی داشته است. امروزه تجارت کالاها و خدمات توسط افراد و شرکت‌ها، تنها مستلزم دسترسی به اینترنت است. گسترش اینترنت، پیدا کردن شغل و کسب درآمد را تسهیل نموده است. جغرافیایی فیزیکی دیگر عامل محدود کننده‌ای برای یافتن افراد و مشاغل مناسب نیست. پیدایش «پلتفرم‌هایی» که مستقیما مصرف‌کنندگان را به تقاضاکنندگان خدمات متصل می‌نماید نیز عامل دیگری است که علاوه بر افزایش کیفیت خدمات، کسب درآمد را نیز تسهیل نموده است. با رشد فناوری‌های دیجیتال، موانع و محدودیت‌های سنتی مربوط به یافتن شغل برطرف و امکان کسب درآمد از طریق مشاغل پاره وقت و موقت برای افراد فراهم شده است.

همه این‌ها به لطف ظهور «پلتفرم‌های آنلاین» و «رشد اقتصاد گیگ» محقق شده است. باتوجه به سرعت رشد اقتصاد گیگ و تمایل بیش از پیش افراد برای مشارکت در آن، قصد داریم در چند گزارش به بررسی ابعاد و آثار آن بپردازیم.

اقتصاد گیگ چیست؟

اصطلاح «گیگ» (Gig) ریشه در موسیقی جاز دارد. این اصطلاح اولین بار در سال ۱۹۱۵ توسط نوازندگان جاز برای اشاره به اجراهای فردی آن‌ها ابداع شد. در حال حاضر موسیقیدانان در سایر سبک‌های موسیقی نیز از این اصطلاح استفاده می‌نمایند. اصطلاح گیگ در اقتصاد و بازار کار برای تاکید بر ماهیت محدود و موقت مشاغل مورد نظر استفاده می‌شود.

اقتصاد گیگ ( Gig economy ) نمایانگر یک سیستم «بازار باز» است که در آن کسب و کارها و نیروی کار مستقل به صورت قراردادی و از طریق «پلتفرم‌های دیجیتال» مشارکت دارند. پلتفرم‌های دیجیتال مستقیما عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان خدمات را در ازای پول به هم متصل می‌نماید.

در سال‌های اخیر با ورود اپلیکیشن‌های ارائه خدمات در زمینه‌های مختلف، اقتصاد گیگ رشد قابل توجهی داشته است. تمایل مردم به مشارکت در اقتصاد گیگ و کسب درآمد از آن نیز با گذر زمان افزایش یافته است. وجود اینترنت و دسترسی به کلان داده‌ها منجر به ظهور gig economy و بهره‌مندی مردم از مزایای آن شده است. امروزه اتصال به اینترنت تنها چیزی است که برای انجام یک معامله، خرید یک محصول و یا دریافت یک خدمت نیاز است.

رشد سریع اقتصاد gig اتفاقی نبوده و تحت تاثیر عوامل متعددی رخ داده است. در ادامه دو تا از محرک‌های اصلی رشد اقتصاد گیگ را بررسی می‌نماییم.

۱- بحران اقتصادی ۲۰۰۸ فرصتی برای رشد اقتصادگیگ

پس از وقوع بحران مالی سال ۲۰۰۸، بسیاری از مردم با معضل بیکاری و یا کاهش درآمد رو به رو شدند. در پی این اتفاق تقاضا برای کار پاره وقت افزایش یافت چرا که افراد به دنبال یافتن شغل جایگزین و یا جبران درآمد از دست رفته خود بودند.

براساس گزارش سازمان بین‌المللی کار (۲۰۱۷ ILO )، پس از بحران سال ۲۰۰۸ تعداد افرادی که به طور همزمان چندین شغل پاره وقت یا آزاد را انجام می‌دادند و یا در کنار یک شغل تمام وقت و ثابت، از یک شغل پاره وقت نیز کسب درآمد می‌کردند، افزایش یافته است. به نحوی که در حال حاضر بیش از ۳۱ درصد از جوانان شاغل در اتحادیه اروپا، از طریق مشارکت در اقتصاد گیگ و انجام مشاغل پاره وقت نیز کسب درآمد می‌نمایند.

۲- شیوع ویروس کرونا و تسریع رشد اقتصاد گیگ

شیوع ویروس کرونا نیز رشد اقتصاد گیگ را تسریع کرد زیرا افرادی که به منظور پیشگیری از ابتلا به این ویروس در خانه می‌ماندند، برای انجام بسیاری از کارهای روزانه و برطرف‌سازی نیازهای مصرفی خود، به gig economy متکی بودند. کارگران گیگ، در طول قرنطینه خدمات شایان توجهی را به جهان ارائه دادند، از تحویل غذا و دارو گرفته تا خدمات آموزش آنلاین. علاوه بر این، از آنجایی که بسیاری از افراد شغل خود را از دست دادند و یا درآمد آن‌ها به واسطه محدود شدن ساعات کاری کاهش پیدا کرد، مشارکت در اقتصاد گیگ برای جبران درآمد از دست رفته افزایش یافت.

اشتغال در اقتصاد گیگ

اقتصاد گیگ، یک بازار کار متشکل از مشاغل آزاد یا پاره وقت است و طیف وسیعی از مشاغل نظیر رانندگی، حمل و تحویل مرسولات، ویرایش اسناد و پشتیبانی فنی را در بر می‌گیرد. مشارکت در اقتصاد gig، به پیشینه شغلی و رشته تحصیلی ارتباطی ندارد. عاملی که به واسطه آن افراد جزئی از اقتصاد گیگ محسوب می‌شوند همکاری به صورت پروژه‌ای و کوتاه مدت به جای استخدام رسمی و بلند مدت است.

انعطاف‌پذیری مشاغل در اقتصاد گیگ این امکان را برای کارمندان تمام وقت فراهم می‌کند که در کنار عمل به تعهدات شغلی، با پذیرفتن مشاغل پاره وقت gig economy، درآمد خود را افزایش دهند. علاوه بر این ورود به یکی از مشاغل اقتصاد گیگ به سرمایه و مهارت زیادی احتیاج ندارد. در واقع با ظهور اقتصاد گیگ علاوه بر پیدایش مشاغل جدید، ماهیت شغل، ساعات کاری، نحوه استخدام و نوع ارتباط کارگر و کارفرما نیز دستخوش تغییر شده است.

سرعت بالای رشد فناوری ریسک بیکاری را افزایش داده است چرا که بسیاری از مشاغلی که افراد سالیان متوالی در آن‌ها مشغول به خدمت بوده‌اند، به راحتی و به واسطه ظهور یک فناوری جدید از بین خواهند رفت. مشاغل اقتصاد گیگ با توجه به انعطاف‌پذیری بالا و عدم نیاز به برخورداری از مهارت و سابقه کار، تا حد زیادی ریسک بیکاری و کاهش درآمد را کاهش می‌‌دهند.

از طرفی با وجود اینکه کارگران گیگ، از استقلال و انعطاف‌پذیری قابل توجهی برخوردارند، امنیت شغلی کمی دارند. کارفرمایان در اقتصاد گیگ از ارائه مزایایی مانند بیمه و مرخصی با حقوق اجتناب می‌کنند. از این جهت تعهد کمتری نسبت به نیروی کار دارند.

نتیجه آنکه…

به دنبال رشد اقتصاد گیگ و تغییر ماهیت مشاغل، ورود به بازار کار و کسب درآمد برای افراد تسهیل شده است. ظهور پلتفرم‌ها و گسترش اینترنت موانع سنتی یافتن شغل را محدود نموده، در عوض باعث ایجاد معضلاتی نظیر کاهش امنیت شغلی و عدم وجود تعهد کارفرما نسبت به نیروی کار شده است. با توجه به رشد سریع و روزافزون اقتصاد گیگ، آگاهی از مزایا و معایب آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد. اگر به این موارد علاقمند هستید از شما دعوت میکنیم سایر مطالب سایت سایبر پژوه را نیز مطالعه کنید.