سینمای سایبرپانک بدون هکرها ممکن نیست. در پسِ همه سرقت‌ها و نفوذها و خراب‌کاری‌ها باید به دنبال هکرها بگردیم. تصویر خیالی که از هکرها در فیلم‌ها سراغ داریم، معمولا مهندس‌های مطرودشده و مخ‌های کامپیوتر هستند که در یک اتاق شلوغ پلوغ با سیستمی اعجاب‌آور به تمام نقاط جهان دسترسی دارند و می‌توانند به هر دوربینی وصل شوند و هیچ اطلاعاتی نیست که از دست‌شان در برود. سینمای سایبرپانک در نسبت با هکرها حداقل در ۳ ویژگی زبانزد است: ۱- قدرت تخریب‌کنندگی بالا، ۲- پیوند ناگسستنی با سیاست، ۳- منجیان جنایت‌کار.
سریال‌بازها آن هکر پاکستانی سریال «سرقت پول» را خیلی خوب به یاد دارند. یکی از همان کارچاق‌کن‌های سایبری که با چند مانیتور و یک دستگاه کامپیوتر از پاکستان تمام کارهای آنلاین گروه اسپانیایی را راه می‌اندازد. یا حتی در همین مجموعه فرنچایز «سریع و خشن»، یک دختر سیاه‌پوست موفرفری که نه‌تنها رانندگی‌اش خوب است، بلکه در استفاده از فضای اینترنت و رسوخ به بن‌بست‌های امنیت سایبری نیز تبحر دارد. انگار قرار بر این است که هر کس هکر شد، شخصیت ویژه‌ای نیز در فیلم‌ها و سریال‌ها داشته باشد و مخاطبان آنان را به شکل ویژه‌ای دوست داشته باشند. در این مقاله به نقش هکر در سینمای سایبرپانک خواهیم پرداخت.
سینمای سایبرپانک بدون هکرها ممکن نیست. در پسِ همه سرقت‌ها و نفوذها و خراب‌کاری‌ها باید به دنبال هکرها بگردیم. تصویر خیالی که از هکرها در فیلم‌ها سراغ داریم، معمولا مهندس‌های مطرودشده و مخ‌های کامپیوتر هستند که در یک اتاق شلوغ پلوغ با سیستمی اعجاب‌آور به تمام نقاط جهان دسترسی دارند و می‌توانند به هر دوربینی وصل شوند و هیچ اطلاعاتی نیست که از دست‌شان در برود.
در هر عصری دزدها و خراب‌کارها و رابین‌هودها و… فیگور مخصوص به خودشان را می‌گیرند. در دوره و زمانه‌ای که همه چیز اینترنتی شده و عملا هیچ ساحتی از زندگی نیست که دیجیتالی نشده باشد، هکرها ظهور پیدا کرده‌اند. معمولا فیلم‌های سینمایی از هکرها به عنوان بخشی از ماجرای داستان‌ها بهره می‌برد، ولی در تاریخ سینمای سایبرپانک می‌توان به آثاری اشاره کرد که به صورت خاص درباره هکرهاست. هکرهای این فیلم‌های سینمایی از تشخص دراماتیک و قصه‌های جذابی برخوردار هستند و مهمترین ویژگی مشترک آن‌ها این است که می‌توانند همه چیز را هک کنند.
از قدیمی‌ترین فیلم‌هایی که درباره هکرها ساخته شده، فیلم سینمایی «بازی‌های جنگی» است. اهمیت این فیلم به این خاطر است که تصویر کلیشه‌ای که ما از هکرها در سینما به خاطر داریم، توسط این فیلم ساخته شده است. در اواخر دهه ۹۰ میلادی که در جامعه آمریکایی‌ها و کامپیوتر و لوازیم دیجیتالی وارد خانه و زندگی‌شان شده بود، فیلم سینمایی «هکرها» ساخته شد. در این فیلم به صورت کاملا خلاقانه‌ای سقوط بورس آمریکا به فعالیت هکرها گره می‌خورد.
در فیلم سینمایی «ماتریکس» این ذهن انسان است که هک می‌شود. نئو، شخصیت اول فیلم خودش یک برنامه‌نویس است و از طریق مهارت‌های هکری‌اش متوجه می‌شود انسان‌ها حیاتی دوگانه دارند. در فیلم سینمایی «انقلاب سیستم عامل» مایکل تیمان به همراه گروهش تلاش‌های زیادی برای بهبود سیستم عامل لینوکس دارند. فیلم سینمایی «طبقه سیزدهم» قصه‌ای جنایی دارد و قضیه درباره مقتولی است که گمان می‌کند توسط یک هکر زیر نظر گرفته شده است. اتفاقا در سینمای سایبرپانکی فیلمی نیز به نام «هکر» (۲۰۱۶) وجود دارد که در آن پسربچه نوجوانی تصمیم می‌گیرد با هک کردن پول دربیاورد.
ما معمولا چهره‌هایی از هکرها را سراغ داریم که در سال‌های اخیر یا آینده فعالیت می‌کنند، اما بد نیست بدانید که به تعبیر برخی از پژوهشگران و نظریه‌پردازان فضای سایبر، آلن تورینگ نیز نوعی هکر به حساب می‌آمده است. در فیلم سینمایی «بازی تقلید» ضمن نمایش بخشی از زندگی و زمانه او در جریان جنگ جهانی دوم، به کدگشایی او از حملات نازی‌ها از طریق دستگاهی شبیه به هوش مصنوعی برمی‌خوریم.
از میان فیلم‌های سینمایی که درباره هکرهاست، فیلم «دختری با خال‌کوبی اژدها» جزو محبوب‌ترین‌ها به شمار می‌رود، زیرا دنیل کریگ در آن ایفای نقش می‌کند. محبوبیت هکرهای سینمایی تنها به سینما اختصاص پیدا نمی‌کند. گاهی اوقات هکرها هکر می‌شوند تا مشهور شوند. اگر نگاهی به فیلم سینمایی «من چه کسی هستم؟» بیاندازید، شهرت‌طلبی هکرها را به خوبی متوجه می‌شوید.
هم‌چنین باید به فیلم سینمایی «ما لژیون هستیم: داستانی از هکرها» اشاره کرد. قصه درباره یکی از بزرگ‌ترین گروه‌های هکرهاست که به صورت ناشناس کار می‌کنند. در این فیلم نیز عقاید و جنبش هکرها به مخاطب توضیح داده می‌شود. بعضی‌ها می‌گویند ادوارد اسنودن، افشاگر معروف نیز هکر به حساب می‌آید و اتفاقا درباره او نیز فیلمی به نام خودش یعنی «اسنودن» ساخته شده است. اسنودن برای سازمان سیا کار می‌کرد و در این فیلم رابطه او با روزنامه‌نگاران تعریف می‌شود.
هرچند مسائل سینمای سایبرپانک در فیلم و سریال ایرانی چندان پررنگ نیست، اما در دهه‌های گذشته اشاره‌های جسته و گریخته‌ای به آن شده است. برای مثال می‌توان به فیلم سینمایی «هکر» (۱۳۸۷) اشاره کرد. شبنم قلی‌خانی، رامتین خداپناهی و حسن اسدی از جمله بازیگرانی هستند که در این فیلم حضور دارند. داستان فیلم درباره دو دانشجوی نخبه است. دختر به استخدام یک گروه کلاهبردار کار می‌کند و پسر در اداره پلیس استخدام می‌شود.
هکرها معمولا رابطه ناگسستنی با فضای دارک‌وب دارند و دراین‌باره نیز سینمای سایبرپانک دستش خالی نیست. مهمترین فیلمی که در این زمینه ساخته شده، فیلمی تحت عنوان «دارک‌وب» است، هرچند چاشنی هکری‌اش چندان زیاد نیست. قضیه هکرها در سینما نیز معمولا خط‌های داستانی جذابی دارد، گاهی آن‌ها در برابر پلیس هستند، بعضی وقت‌ها دزد و پلیس هم‌دست می‌شوند. مثلا در فیلم سینمایی «کلاه مشکی» یک هکر با پلیس همکاری می‌کند تا یک تروریست را دستگیر کنند.
از بین سریال‌هایی هم که تاکنون درباره هکرها ساخته شده، باید به سریال «آقای ربات» اشاره کرد. سریال‌بازها عاشق این مجموعه هستند. این سریال درباره هکری به نام الیوت است که اختلال روانی دارد و یک گروه خفن تشکیل می‌دهد و با دوستانش به بزرگ‌ترین شبکه‌های کامپیوتری نفوذ می‌کنند. والتر اوبراین احتمالا از معروف‌ترین هکرهای تاریخ باشد و درباره او نیز سریالی به نام «عقرب» ساخته شده است. او استخدام سازمان امنیت ملی ایالات متحده آمریکا می‌شود و او نیز مانند الیوت در سریال «آقای ربات»، یک گروه عجیب و غریب تشکیل می‌دهد و نامش را عقرب می‌گذارد.
در سال‌های اخیر و در پلتفرم نمایش خانگی ایرانی‌ها نیز یک سریال وطنی درباره هکرها ساخته شد. سریال «نهنگ آبی» درباره درگیری پلیس با یک هکر خرابکار است. موضوع این سریال بیشتر به فضای اجتماعی ایران در دهه ۹۰ شمسی برمی‌گردد که مسائلی مانند سوءاستفاده‌های بلوتوثی و شرکت‌های هرمی مطرح شده بود. لیلا حاتمی، ساعد سهیلی، ماهور الوند، ویشکا آسایش و آزاده صمدی از جمله بازیگرانی هستند که در این سریال حضور داشتند.
بخشی از حضور پررنگ هکرها در سینمای سایبرپانک به سیاست گره خورده است. در برخی از فیلم‌هایی که یاد شد، سیاست به صورت مستقیم و غیرمستقیم در روند قصه و ماجرای داستانی دخالت داشت، اما بعضی فیلم‌های هکری هم هستند که در میانه سینمای سیاسی و سینمای سایبرپانک قدعلم کرده‌اند. یکی از مشهورترین این فیلم‌ها، «دشمن ملت» است که توسط تلویزیون دولتی ایران نیز بارها نمایش داده شد. در این فیلم قتلی رخ می‌دهد و چند هکر این قتل را ثبت می‌کنند و دولت آمریکا به دنبال این می‌افتد که هکرها را دستگیر یا حذف کند. علاقه صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به تقاطع سیاست و سایبرپانک به بازپخش‌های این فیلم محدود نمی‌شود. در دهه‌های اخیر حتی تلاش‌هایی هم جهت سریال‌سازی با این مضمون انجام شد. سریال «هوش سیاه» از جمله این آثار است. این سریال فضای امنیت سایبری در ایران را به نمایش می‌گذاشت. حسین یاری، آتیلا پسیانی، رضا رویگری، سودابه بیضایی و… برخی از معروف‌ترین بازیگران این مجموعه تلویزیونی بودند.
موضوع هکرها بعضا توسط بعضی از بزرگ‌ترین کارگردان‌ها و مولفان صاحب‌نام تاریخ نیز مورد پرداخت بوده است. نام فرانسیس فورد کاپولا خالق سه‌گانه «پدرخوانده» بر تارک تمام مولفان سایبرپانکی است. او در کارنامه هنری خود فیلم سینمایی «مکالمه» را دارد. علاوه‌بر کاپولا و پس از او می‌توان به استیون اسپیلبرگ نیز اشاره داشت. اتفاقا او نیز با فیلم سینمایی «گزارش اقلیت» سهم خودش را در بخش هکری سینمای سایبرپانک ادا کرده است. پس از این مولف بزرگ سینما باید به دیوید فینچر نیز اشاره کرد. او با ساخت فیلم سینمایی «شبکه اجتماعی» که درباره زندگی مارک زاکربرگ، موسس فیسبوک است، فضای امنیت سایبری را نیز به سینمای خودش وارد کرد.
سینمای ابرقهرمانی و دنیای «ارو ورس» کمپانی دی‌سی نیز در سریال «کماندار» بارها و بارها به هکرها و امنیت شبکه اشاره داشته است. البته کمپانی مارول نیز در این مورد دست کمی از دی‌سی ندارد و حداقل در فیلم سینمایی «مرد آهنی ۳» می‌توان به گروه ماندارین اشاره کرد که یک گروه هکری است.
هرچند می‌توان نام‌های بیشتری درباره فیلم‌های هکری اشاره کرد، اما با این حال مهمترین آثار این جزء از سینمای سایبرپانک در این جستار مرور شد. بر اساس توضیحات فوق می‌توان گفت که سینمای سایبرپانک در نسبت با هکرها حداقل در ۳ ویژگی زبانزد است:
۱- قدرت تخریب‌کنندگی بالا: هکرها فارغ از سن و جنسیت و ملیت و زبان و… توانایی این را دارند که وضعیت‌های سیاسی و اجتماعی را برهم بزنند و اوضاع را به دل‌خواه خود تغییر بدهند. آنان این امکان نامحدود را دارند که به همه چیز دسترسی داشته باشند و از همه سدها و دیوارها بگذرند.
۲- پیوند ناگسستنی با سیاست: هکرها همیشه یا در برابر سیاست‌مداران، نیروهای امنیتی، پلیس و… قرار دارند، یا با آنان همکاری می‌کنند. بی‌ربط نیست اگر بگوییم که فیلم‌هایی که تاکنون درباره هکرها ساخته شده، در ذیل سینمای سیاسی نیز جای می‌گیرند. هرچند در بطن این آثار این طعنه نیز وجود دارد که هکرها از سیاست‌مداران قدرت‌مندتر هستند و سیاست طفیلی فضای سایبر قرار گرفته است.
۳- منجیان جنایت‌کار: هکرها در سینمای سایبرپانک چهره‌ای دوگانه دارند. از یک سو، آنان معمولا جنایت‌کار، خلافکار یا راهزنان دیجیتالی هستند و در قانون رسمی به عنوان مجرم شناخته می‌شوند. از طرف دیگر، هکرها کسانی به شمار می‌روند که می‌توانند قهرمان قصه‌ها باشند و دولت‌ها یا فرودستان را نجات بدهند.
با توجه توسعه سازوکارهای امنیت سایبری و پیچیده‌تر شدن معادلات هک کردن سامانه‌ها، و هم‌چنین بر اساس روند طی شده فیلم‌های سایبرپانکی مربوط به هکرها، می‌توان گفت که در سال‌های آینده این موضوع نسبت به قبل، در سینمای جهان و حتی در صنعت فیلم و سریال‌سازی ایران برجسته‌تر شود و مورد پرداخت بیشتری واقع گردد. هکر در سینمای سایبرپانک باید با نگاه ویژه ای بررسی گردد.
